O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi issn 2181-4732

 
Innovatsion texnologiyalar №1 (29) 2018 y.
57 
TA’LIM VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI/ ОБРАЗОВАНИЕ И 
ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
 


RT
урт
3

. 
Молекуляр кинетик назариянинг ва термодинамиканинг асосий тенгламалари ҳам 
абсолют ҳароратнинг бир қийматли функцияларидан иборатдир. Масалан: 1 мол газ 
молекулаларининг ички энергияси: 
RT
i
u
2


. 
1.Иссиқлик двигателларининг Карно циклига асосан аниқланган фойдали иш 
коэффицентлари, ишчи жисмнинг турига боғлиқ бўлмайди, балки фақат иситгич в 
совутгичларнинг ҳароратига боғлиқ бўлади: 
1
2
1
T
T
T



. 
2.Термодинамиканинг II қонунига асосан энтропия ҳам термодинамик тизимнинг бир 
қийматли 
ҳолат 
функцияси 
бўлиб, 
абсолют 
ҳарорат 
билан 
боғлангандир. 
Термодинамиканинг иккинчи қонуни–ёпиқ тизимларда энтропиянинг узлуксиз ошиб бориш 
қонунидир. Термодинамиканинг иккинчи бош қонуни табиатдаги жараёнларнинг 
йўналишини кўрсатади. Бу асосан энтропия билан боғлаб ўрганилади.
Жисмнинг ҳолати билан характерланувчи ва А ҳолатда 
A
S
, В ҳолатда 
B
S
қийматларга эга бўладиган қандайдир 
S
катталикнинг мавжудлигини кўрсатади. Шу билан 
бирга 
A
B
S
S

айирма қуйидаги интегралга тенг бўлади.



B
A
A
B
T
dQ
S
S
бу ерда: 
Q
– иссиқлик мақдори, Т – тизим ҳарорати;
A
B
S
S

–айирма ҳолатнинг функцияси 
бўлган бирор 
S
физик катталикнинг айирмасидир. Бу физик катталик энтропия дейилади. 
Энтропия тушунчаси энергиянинг сочилиши билан боғлиқ бўлган тушунча. Совутишга 
кетган иссиқлик миқдорини қайтариб бўлмайди ва иш ҳам бажарилмайди. Ана шу фактга 
асосланиб Клаузиус термодинамиканинг иккинчи бош қонунини қуйидагича таърифлаган: 
иссиқлик ҳарорати паст жисмдан ҳарорати юқори жисмга ўз–ўзидан ўтмайди. 
Энтропия – бу 1
C
0
ҳароратга тўғри келувчи иссиқлик миқдори бўлиб, ҳолат 
функциясини характерлайди. Энтропиянинг ўзгариши қайтар жараёнларда нолга тенг, 
қайтмас жараёнларда нолдан катта.



B
A
A
B
T
dQ
S
S
. 
Бунда тенгсизлик белгиси қайтмас жараёнлар учун, тенглик белгиси қайтар жараёнлар 
учундир. Шу маънода энтропия тизим ҳолатининг тартибсизлик ўлчови деб тушуниш 
мумкин.
Энтропиянинг ўсиш қонуни бу маълум чегараланган физик шароитларга тўғри 
келадиган хусусий қонуниятдир.
Термодинамиканинг иккинчи бош қонунининг қўлланишини чекловчи соҳа космик 
масштабларга тегишлидир. Ўтган асрнинг иккинчи ярмида баъзи физиклар ва файласуфлар 
“коинотнинг иссиқлик ўлими” деган гипотезани илгари сурган эдилар. Булар коинотни ёпиқ

---