O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi issn 2181-4732

Key words: synergetic, temperature, energy, thermodynamic balance, thermometer, scale
of Celsius, boiling point of water, ice melting, temperature heater, cooler, entropy. 
Республикамизда «Таълим тўғрисида»ги Қонуни ва «Кадрлар тайёрлаш миллий 
дастури»да кўзда тутилган вазифалар босқичма–босқич амалга оширилди. Унда кўрсатилган 
режаларни тўла ечиш учун ўқитиш самарадорлиги ва сифатини оширишга эътибор бериш 
назарда тутилган. Шу нуқтаи назардан техника олий ўқув юртларида физика фанини ўқитиш, 
физик жараёнларни замонавий тасаввурлар асосида тушунтиришда «ҳарорат» тушунчаси 
муҳим ўрин тутади. Шунинг учун табиатдаги жараёнларни тушунтиришда энг асосий 
параметрлардан бири ҳарорат тушунчасининг синергетик талқини хусусида тўхталиб ўтамиз. 
Синергетика – оламнинг ўз–ўзидан ташкил бўлиши, макон ва замонда нарса ва 
воқеаларнинг азалий кетма–кетлиги, ўзаро алоқадорлиги, уларнинг муайян тизимлардан 
иборат сабабий боғланишлар асосида мавжудлигини эътироф этишга асосланган илмий 
қарашлардир. Синергетика асосчилардан бири Герман Хокен ҳам “Синергетика” нинг –
маъноси ўзаро мувофиқлашган ҳаракат деб атаган эди.
Шу маънода иссиқлик ҳодисалари тўғрисидаги бутун таълимотда ҳарорат тушунчаси 
марказий ўринни эгаллайди. Икки челакда турган сувга қўл тегизиб кўриб, қайси жисм 
иссиқроқ эканлигини аниқлаш ва бу жисмнинг ҳарорати юқорироқ деб айтиш мумкин. 
Ҳарорат жисмнинг исиганлик даражасини характерлайди. Молекулалар қанчалик тез ҳаракат 
қилса, жисмнинг ҳарорати шунчалик юқори бўлишини ўқувчилар мактаб курсидан билади. 
Ҳарорат тушунчасини ўрганиш учун дарсликларда жуда кам маълумот берилган. Ваҳоланки, 
ушбу тушунча иссиқлик назариясининг асосини ташкил қилади ва ўқувчилар томонидан 
қийин ўзлаштириладиган мавзудир.
Ҳарорат тушунчасини талабаларда шакллантириш қуйидаги 3 қисм асосида олиб 
борилиши мумкин. 

---