O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

8-ma’ruza:

Lokomotivlar tortish kuchi. Poyezdni xarakatiga karshilik qiladigan kuchlar. Poezdning harakat tenglamasi.
Ma’ruza rejasi:

1. 
   Poyedning tortish kuchini hisoblash;
   
2. 
   Поезднинг тормозлаш кучи
   

Ҳаракатланаётган поездга турли йўналишдаги ва турли ўлчамдаги кучлар таъсир этади: ҳаракат чизиғи бўйича йўналтирилган бошқа кучлар ва уларнинг ташкил этувчилари

Ҳаракат чизиғига перпендикуляр йўналишдаги ташкил этувчи кучлар; ҳаракатланувчи составнинг алоҳида қисмлари ўртасида ҳосил бўлувчи ички кучлар.
Поезд ҳаракатига таъсир қилувчи асосий кучлар ҳаракат чизиғи бўйича йўналган ташқи кучлардир: тортиш кучи F, ҳаракатга қаршилик кучлари W ва тормозлаш кучи В дир.
Тортиш кучи
Тортувчи двигателдан локомотив ғилдиракларига узатилаётган айланувчи момент ғилдирак гардишига қўйилган F-F жуфт кучи кўринишида ифодалаш мумкин.

Фақатгина F-F жуфт кучи локомотивга мансуб(лиги учун) ички куч бўлганлиги учун уни илгариланма ҳаракатга келтира олмайди. Ҳаракат содир бўлиши учун ташқи таянч бўлиши керак бўлиб буни рельсеф таъминлайди.
Рельсда турган локомотив унга босим беради, шунинг учун О нуқтада ғилдирак ва рельс ўртасида илашиш содир бўлади.
Жуфт кучлар таъсирида ғилдирак ҳаракатини бошлаганда F кучга тенг бўлган рельснинг горизонтал реакцияси F_к пайдо бўлади.
Ғилдирак марказига берилаётган F куч таъсирида локомотив ҳаракатга келади. Фақатгина F кучи қачонки рельсда F_к реакцияси ҳосил бўлгандагина ҳаракатлантирувчи бўлади. Мана шу ҳосил бўлган F_к реакцияси уринма тортиш кучи ёки ғилдирак гардишига тортиш кучи дейилади.
Шундай қилиб тортиш кучи деб локомотив двигателидан ҳосил бўлаётган рельс билан ўзаро таъсирда бўладиган бошқариладиган ташқи куч бериб, локомотив ҳаракати йўналишида ғилдирак бериладиган кучга айтилади.
Ҳар қандай локомотивнинг тортиш кучи учта элементи орқали чегараланади: источник энергии, двигател қуввати ва илашиш оғирлиги.
Барча локомотивлар учун умумий нарса тортиш кучининг бирикиш массасига боғлиқлигидир.
Тортиш кучидан фойдаланишда маълум чегарагача рельсда ҳаракатланади. Қачонки тортиш кучи илашиш массасидан ошиб кетса ҳаракат тўхтайди ва буксовеение бошланди.

-битта ўқда тўғри келувчи локомотив массаси, Т.
-илашиш коэффициенти.
Локомотивнинг меёрий ҳаракатланиш шарти


Электровоз тортиш кучи илашиш массаси ва двигателнинг максимал рухсат этилган токи билан чегараланади.

• 
  Кетма-кет уланишли двигателларда 0,22-0,23 қўзғалишда 0,28-0,3
  
• 
  Параллел уланишли двигателларда 0,25-0,26 қўзғалишда 0,32-0,34
  
• 
  Параллел (плавное регулирование) 0,27-0,29 қўзғалишда 0,34-0,36
  

Тортиш кучининг двигателлар қизиши бўйича ҳам чегараланиши муҳим аҳамият касб этади. Узоқ муддатли тортиш режимида двигател обмоткаларида максимал ток оқиши натижасида қизиш бошланади. Бу чегара локомотивни аниқ шароитлардаги иш режимини белгилайди.

Локомотивнинг тезлиги ( ) ва тортишиш кучи (F) кучланиши ( ) ва ток (I) ни ўзгартириш билан бошқарилади.
Тезликнинг ва тортиш кучининг двигател токи I га боғлиқлиги, яъни ва боғлиқликлар электровознинг электромеханик характеристикаси дейилади. боғлиқлик эса тортиш характеристикаси дейилади.