O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

9-ma’ruza:

Temir yo’l transportining tortish hisoblari


Ma’ruza rejasi:

1. 
   Poyedning tortish kuchini hisoblash;
   
2. 
   Poyezd sostavining og‘irligini hisoblash;
   
3. 
   Poyezdning tormoz kuchini hisoblash;
   
4. 
   Sostav og‘irligini dvigatellari qizishi bo‘yicha tekshirish
   

Tekis harakat davrida poyezdni tortish kuchi unga ta’sir qiluvchi qarshilik kuchlariga teng bo‘ladi.

, kgs (1.6)
bu yerda P – lokomotivning to‘la og‘irligi, t kuch;
Q - yukli poyezd pritsep qismining og‘irligi, t kuch;
i - бошқарувчи qiyalik, %;
- lokomotiv harakatiga asosiy nisbiy qarshilik, kgs/ts.
–vagon (dumpkarlar) lar xarakatga asosiy nisbiy qarshilik, kgs/ts.
Nisbiy qarshiliklarning hisobiy o‘lchamlari va ko‘plab o‘lchovlar natijalari asosida keltirib chiqarilgan empirik formulalar yordamida aniqlanadi.
Empirik formulalar odatda uchta asosiy faktorni hisobga olib tuziladi: harakatlanuvchi sostavning konstruksiyasi, uning og‘irligi va harakat tezligi. U holda quyidagi ko‘rinishlardan biriga ega bo‘lamiz:
;
;
;
;
bu yerda - harakatga bo‘ladigan asosiy nisbiy qarshilik
(локомотивнинг, vagonning) , kgs/ts;
- yo‘l holatining ta’siri, sostav tuzilishi,
moylanish darajasi va boshqalarni aks ettiruvchi
empirik koeffitsiyentlar;
v – poyezdning xarakat tezligi, km/ch, (Poyezdning xarakat
tezligi odatda suriladigan yo‘llarda 20-25 km/soatdan,
doimiy yo‘llarda esa 30-40 km/soatdan oshmaydi);
q – вагон og‘irligi (Poyezdning xarakat yo‘nalishiga
bog‘liq holda yuksiz yoki Yukli holatda) tc.

Taxminiy hisoblashlarda =2 - 4,5 kgs/ts o‘lchamda qabul qilinadi.
Yukli poyezd pritsep qismining og‘irligini (1.6) formuladan aniqlash mumkin:
, ts (1.7)
Tortish kuchi o‘lchami ni quyidagi shart bilan qabul qilish mumkin: , kgs
U holda sostav og‘irligi қуйидагича aniqlanadi,
, ts (1.8)
bu yerda P - локомотивнинг ilashish og‘irligi, ts;
- lokomotiv g‘ildiraklarining rels bilan ilashish
koeffitsiyenti.

Elektrovozning tortish kuchi har bir uchastkada tekis harakat qilganida quyidagi formuladan aniqlanadi.

, kgs (1.12)
Bitta dvigatelga to‘g‘ri keladigan kuch
, kgs (1.13)
bu yerda - elektrovoz dvigatellari soni.
Fg ko‘rsatgichi bo‘yicha dvigatellari parallel ulangan holdagi elektromexanik tavsifi orqali poyezdni harakat tezligi va sarflanadigan tok miqdori aniqlanadi. Buning uchun F o‘qida F_g га mos ko‘rsatgichni belgilab, undan egri chizig‘i bilan kesishguncha gorizontall to‘g‘ri chiziq o‘tkaziladi va kesishgan nuqtadan pastga X o‘qigacha perpendikulyar o‘tkaziladi va sarflanayotgan J toki aniqlanadi. Keyin J nuqtadan V=f(J) эгри chizig‘ini kesishguncha yuqoriga perpendikulyar chiziq o‘tkazilib Ug aniqlanadi.
Ug nuqtadan gorizontall chiziq o‘tkazib ordinata o‘qidan kesishgan нуқтадан poyezdni shu uchastkadagi tezligi aniqlanadi. Poyedning kar’yerdagi yo‘llar bo‘yicha vaqtinchalik yo‘llarda 20-25 km/soat , doimiy yo‘llarda 40 km/soat dan oshmasligi kerak.
Topilgan har bir uchastka luch(M) dagi tezlik vuch bo‘yicha shu uchastkalardagi harakat vaqti aniqlanadi.
, min (1.14)
bu yerda kc – ishga tushish va tormozlashni hisobga oluvchi tezlik
koeffitsiyenti, trassaning bir elementidan ikkinchi-
siga o‘tgandagi tezlik o‘zgarishi, k_c=0,9:
Поезднинг tormozlash kuchi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
, t∙kuch (1.44)
bu yerda - tormoz kolodkalarining hisobli ishqalanish
koeffitsiyenti;
kx – kolodkalarning o‘qqa beradigan hisobli siqilish
kuchi, ts;
- kolodkalarning lokomotiv va
vagonlar o‘qiga siqilishi natijasida hosil
bo‘ladigan tormozlash kuchi, t∙kuch.

CHo‘yan kolodkalarning hisobli ishqalanish koeffitsiyenti

(1.45)
Kompozitsion kolodkalar uchun
(1.46)
bu yerda K- bitta kolodkaning siqish kuchi, t∙kuch (kolodkalar bir tomonlama joylashgan bo‘lsa K = 0,5k_х, ikki taraflama bo‘lsa K = 0,25k_х);
- harakat tezligi, km/soat (tormozlash sharti bo‘yicha odatiy tezlik chegaralanishlari, tormozlash bo‘yicha - 30-40 km/soat).
Kolodkalarning o‘qqa hisobli siqilish kuchi kx, ts:

Ikki o‘qli vagonlar, yukli holatda 7

To‘rt o‘qli vagonlar, yukli holatda 6,5
Olti o‘qli vagonlar, yukli holatda 12
Yuksiz rejimdagi вагон og‘irligi 4
Elektrovozlar 8

Yo‘lning har bir uchastkasi uchun tormozlanish tezlanishi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:

yukli poyezd qiyalikka ko‘tarilayotganda
, m/с² (1.47)
yuksiz poyezd nishablikka harakatlanayotganida
, m/с² (148)
Keyin юкли va yuksiz yo‘nalishlar uchun tormozlash sharti bo‘yicha ruxsat etilgan tezliklar aniqlanadi.
^, km/soat (1.49)
bu yerda – tormozni ishga tushirishga tayyorlanish vaqti,
( =7 s);
Lt = 300 m, xavfsizlik qoidalari bo‘yicha me’yoriy
tormozlash yo‘li.

Agar < бўлса, harakat tezligini me’yorgacha kamaytirish talab etiladi yoki vagonlar soni kamaytirilib qayta hisoblanishi lozim.