O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti huzuridagi pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tarmoq markazi

UCH FAZALI TRANSFORMATOR CHULG‘AMINI YULDUZCHA ULASH

Uch fazali chulg‘amni yulduzcha ulaganda bitta umumiy neytral nuqtaga yoki uchala faza boshlari ulanib, ketlari erkin qoldiriladi (tarmoqqa ulanadi), yoki uchala faza ketlari o‘zaro ulanib, boshlari erkin (yoki tarmoqqa ulab) qoldiriladi (3.4,a). Bu rasmdagi uch konturdan istalgan bittasida (A-X)-(U-V) A fazasi boshi A nuqtasidan uning keti X ga va so‘ngra Udan faza boshi V gacha ( ya’ni V fazada chlg‘amni bosib o‘tish yo‘nalishini A fazaga nisbatan o‘zgartirib) o‘tilsa, A,V nuqtalari orasidagi liniya kuchlanishi I AV aniqlanadi. SHu tariqa liniya e.yu.k.

larning oniy qiymatlari quyidagicha bo‘ladi:

Bu tengliklarga ilgari aniqlangan e A , e B va e C lar qiymatlarini

qo‘ysak, quyidagilar kelib chiqadi:

Shunga o’xshash

CHulg‘amlar yulduzcha ulanganda bu tengliklardan quyidagi

xulosalarni hosil qilish mumkin:

a) E.yu.k. larning, uchinchi va unga karra bo‘lgan garmonikalari

liniya kuchlanishlarida ishtirok etmas ekan. Bu holning fizik talqini

shundan iborat bo‘ladiki, bu garmonikalar yulduzchani tashkil etgan har

bir qolgan ikki konturda o‘zaro qarama-qarshi yo‘nalgandir (3.4, a rasm);

b) Liniya kuchlanishlarining hamma I n + 3 tartibli garmonika

(nq0,2,4,6,…, ya’ni birinchi garmonika ham kiradi) lari to‘g‘ri faza ketma-

ketligida, boshlang‘ich fazalari 0

30 + = Y bo‘lgan (3.4, b va g-rasm) uch fazalisimmetrik kuchlanishlar tizimini hosil qiladilar; shunga o‘xshash, liniya

kuchlanishlarining hamma 3-I tartibli garmonikalari teskari faza ketma-

ketligida, boshlang‘ich fazalari 0

30 − = Y bo‘lgan (3.4, v-rasm) uch fazali simmetrik kuchlanishlar tizimini hosil qiladilar;

a) Istalgan 3n+I tartibli garmonikaning liniya kuchlanishlari amplitudasi shu garmonika faza kuchlanishi amplitudasidan 3 marta

katta, ya’ni

bunda 1 3 ± = n n -garmonika tartibi. Faza va liniya e.yu.k. larining effektiv qiymatlariga o‘tsak

«Elektrotexnikaning nazariy asoslari» kursida ma’lumki,

nosinusoidal e.yu.k. va toklarda tizim quvvati alohida garmonikalr

quvvatlari yig‘indisiga teng. Odatda, asosiy (yoki birinchi) garmonika

quvvati eng ko‘p bo‘ladi. Bu garmonika uchun

b
unda

vektorlar orasidafi fazalar farqi.

UCH FAZALI TRANSFORMATOR CHULG‘AMINI UCHBURCHAK USULDA ULASH

CHulg‘amlarni uchburchak usulda ulash uchun faza chulg‘amining boshi

keyingi fazaning keti bilan, keti esa o‘zidan ilgarigi fazaning boshi

bilan ulanadi. Ulanishlarning quyidagi sxemalari mavjud:

a) (A-X)-(V-

U)-(S-Z)-A sxemasidek (3.5.a rasm);

b) (A-X)-(S-Z)-(V-U)-A sxemasidek

(3.5.b rasm).

Agar i AX ,i BY , i CZ - A, V va S faza chulg‘amlaridagi toklarning oniy qiymatlari bo‘lsa; i A , i B , i C – A, V va S faza chulg‘amlari boshlariga ulangan liniya toklarining oniy qiymatlari bo‘lsa, u holda

Bu toklar birinchi garmoniklarning vektor diagrammalari 3,5, v-

rasmda ko‘rsatilgan (qulaylik uchun «I» indeksi tushirib qoldirildi ).

Bunda ko‘rinadi, liniya tokining vektori faza toki vektoridan 30

0ga ilgarilaydi va

Uchinchi, to‘qqizinchi, o‘n beshinchi va hokazo garmonikalar uchun

uchburchak usuldagi ulash berk konturni tashkil etadi. CHunki bu

garmonikalarning toklari bir tomonga – yoki faza chulg‘amining boshidan

ketiga, yoki teskarisi – ketidan boshiga yo‘nalgan bo‘ladi. Uchinchi va ZK

(bunda Kq3,5,7 va h.k.) garmonikalar effektiv ta’sir etuvchi qiymatlari

quyidagicha aniqlanadi;

E.yu.k. E D3 ni tajriba usulda o‘lchash mumkin. Buning uchun

uchburchakni biror nuqta (masalan B-Z) da (3.6-rasm) uzib, voltmetr

ulanadi. Uchburchakning konturida e.yu.k. D3 E tok I 3 ni hosil qiladi.

Voltmetr o‘rniga ampermetr o‘rnatib I 3 tokning qiymatini o‘lchash

mumkin. Liniya kuchlanishlarida e.yu.k.ning uchinchi garmonikasi E 3

ishtirok etmaydi, chunki uchburchakning konturida E 3 e.yu.k. i tok I 3 ni hosil qilgan kuchlanishlar pasayuviga sarflanadi. E.yu.k. E D3 ni tajriba usulda o‘lchash mumkin. Buning uchun

uchburchakni biror nuqta (masalan B-Z) da (3.6-rasm) uzib, voltmetr

ulanadi. Uchburchakning konturida e.yu.k. D3E tok I 3 ni hosil qiladi.

Voltmetr o‘rniga ampermetr o‘rnatib I 3 tokning qiymatini o‘lchash

mumkin. Liniya kuchlanishlarida e.yu.k.ning uchinchi garmonikasi E 3

ishtirok etmaydi, chunki uchburchakning konturida E 3 e.yu.k. i tok I 3 ni hosil qilgan kuchlanishlar pasayuviga sarflanadi.