O'zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali

Ammoniy fosfatlarning xossalari
Ammoniy fosfatlari, odatda, fosfat kislota tuzlari – ammoniy digidrofosfat yoki monoammoniyfosfat [MAF] NH₄H₂PO₄, ammoniy gidrofosfat yoki diammoniyfosfat [DAF] (NH₄)₂HPO₄, va ammoniy fosfat yoki triammoniyfosfat (NH₄)₃PO₄ nomlari bilan yuritiladi. Eng barqaror birikma monoammoniyfosfat hisoblanadi, uni 100-110^OC gacha qizdirilganda amalda ammiakning ajralishi kuzatilmaydi. Diammoniyfosfat 70^OC haroratdayoq ammiak yo‘qota boshlaydi va monoammoniyfosfatga aylanadi:
(NH₄)₂HPO₄ NH₄H₂PO₄ + NH₃
triammoniyfosfat esa havoda 30-40^OC da parchalanadi, shuning uchun sanoatda ishlab chiqarilmaydi.
100^OC da NH₄H₂PO₄ ustidagi ammiak bug‘ining bosimi amalda nolga, (NH₄)₂HPO₄ ustidagi – 1,2 ga, (NH₄)₃PO₄ ustidagi esa – 85,7 kPa ga tengdir. 125^OC da bu tuzlar ustidagi NH₃ ning bosimi muvofiq holda 0,008, 4,5 va 157 kPa gacha ortadi. 190,5^OC da monoammoniyfosfat ozgina miqdordagi NH₃ yo‘qotib suyuqlanadi. Bu haroratda uning degidratlanishi sekinlik bilan sodir bo‘lib, ammoniy polifosfatlarga aylanadi va bu jarayon haroratning ortishi bilan tezlashadi.
20^OC dagi to‘yingan suvli eritmada: 27,2% NH₄H₂PO₄ yoki 40,8% (NH₄)₂HPO₄ bo‘ladi, qaynash harorati (109,4^OC) da esa 71,8% NH₄H₂PO₄ bo‘ladi. NH₃ – H₃PO₄ – H₂O sistemadagi eruvchanlik 3.1-rasmda tasvirlangan.
25^OC dagi NH₄H₂PO₄ – (NH₄)₂HPO₄ – H₂O sistemasida eruvchanlik diagrammasidan ko‘rinadiki (3.2-rasm), monoammoniyfosfat konsentratsiyasining ortishi bilan diammoniyfosfatning eruvchanligi amalda o‘zgarmaydi, diammoniyfosfat konsentratsiyasining ko‘tarilishi bilan esa monoammoniyfosfatning eruvchanligi ortadi va u NH₃:H₃PO₄ molyar nisbati ~1,5 ga teng bo‘lganda maksimumga erishadi.
0,1 M eritmaning pH qiymati: NH₄H₂PO₄ uchun – 4,4, (NH₄)₂HPO₄ uchun – 8,0 va (NH₄)₃PO₄ uchun esa – 9,4 ga tengdir.