O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi islom Karimov nomidagi tdtu qo’qon filiali Elektronika va Elektrotexnika fakulteti

12-rasm. Eritma anomal qovushoqligining (η) siljituvchi kuch (τ) ta’sirida o’zgarishi

Texnologiya jihatdan qaraganda erituvchi xavfsiz, mo’l, zaharsiz, iqtisodiy jihatdan esa arzon bo’lishi lozim.

Faraz qilaylik, eritma filyera orqali qandaydir silji­tuvchi kuch ta’sirida siqib chiqarilmoqda. Agar ta’sir etuvchi kuch yetarlicha katta bo’lsa, juda kichik teshikchada eritmaning struktura elementlalri ko’p yoki kamroq oriyentatsiyalanadi. Tola olish chog’ida teshikdan chiqayotgan ipsimon eritma cho’ziladi. Agar cho’zilmasa eritma yana qaytadan yig’ilib qoladi. Chunki, molekulalararo bog’lar bo’shashib qolganligi oqibatida relaksatsiyalanish jarayonining tezligi katta bo’lgani sababli, filyeradan chiqayotgan eritmaning struktura elementlari oriyentatsiyalangan holatdan avvalgi holatga to’liq o’tadi va eritmaning avvalgi strukturasi tklanadi.
Filyera teshiklaridan chiqayotgan eritmalardan ip olish uchun uning strukturasini saqlab qolish kerak. Buning uchun suyultirilgan po1imerdan tola olishda filyeradan so’ng u sovitiladi, eritmadan quruq usul bilan tola olishda erituvchi bug’latiladi (tola quritiladi) yoki eritmadan cho’ktiruvchilar yordamida polimer tola shaklida cho’ktiriladi (ho’l usul bilan tola olish).
Tolalarning kompleks xossalarini baholash: Qachonki tola strukturasi o’q yo’nalishi bo’yicha yaxshilab cho’zilgan tur shaklida tuzilgan bo’lsa (13-rasm), unda maksimum ishlash qobiliyati, maksimum tola chiqishdagi pishiqlik va maksimum elastiklik (qayishoqlik) xossalar mujassamlashgan bo’ladi. Bunday strukturaga erishish uchun tolaning uzunligi va kundalang kesimi bo’ylab mikrofibiryallar tekis taqsimlangan bo’lib, ularning o’lchamlari teng bo’lishi hamda bunday struktura elementlar bir tekis oriyentatsiyalangan bo’lmogi lozim. Tolalar polimer eritmalaridan yoki ular suyuqlanmilaridan hosil qilinganligi uchun olinadigan iplarning xossalari ana shu eritma yoki suyultmalarning strukturasiga bog’liq bo’ladi.

13-rasm. Tolaning to’rsimon strukturasi modeli