|
Iqtisodiy o'sish.
Yigirmanchi asrning oxirida butun dunyoda iqtisodiy o'sish muammosi iqtisodiy rivojlanishning bir qator ustuvor muammolari qatorida ilgari surilmoqda. Hozirgi vaqtda har qanday davlatning taqdiri fan-texnika taraqqiyoti yutuqlaridan eng samarali foydalanish imkonini beruvchi iqtisodiy o‘sish mexanizmiga bog‘liq. Jahon iqtisodiy fani iqtisodiy o'sish tendentsiyalarini ancha oldin o'rgana boshlagan. Bu mavzu iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichi uchun alohida dolzarbdir. Iqtisodiyotni isloh qilish bo'yicha har qanday chora-tadbirlar 20-21-asrlar bo'yida sanoat rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiy o'sishning umumiy tendentsiyasiga mos kelishi kerak. Iqtisodiy o'sish doimiy hodisaga aylandi, bu ishlab chiqarish hajmining biroz pasayishiga va hatto ko'plab mamlakatlarda sodir bo'lgan ishlab chiqarishning chuqur pasayishiga qaramay. rivojlanayotgan davlatlar ah, 80-yillarda, dunyoning aksariyat mamlakatlari iqtisodiyotida uzoq muddatli rivojlanish tendentsiyasi barqaror ravishda o'sib bormoqda. 1820 - 1980 yillarda aholi jon boshiga ishlab chiqarishning o'rtacha yillik o'sish sur'atlari sanoati rivojlangan mamlakatlarda 1,6% ni tashkil etdi. Xuddi shu davrda aholi har yili 1 foizga o'sdi. E.Meddison zamonaviy ERning kelib chiqishini tahlil qilib, so‘nggi o‘n besh asrni 4 bosqichga ajratdi: agrarizm, rivojlangan agrarizm, savdo kapitalizmi va kapitalizm. Shunisi e'tiborga loyiqki, o'sish sur'ati to'rtinchi bosqichgacha juda past darajada saqlanib qoldi. Faqat zamonaviy kapitalizm bosqichida keskin sakrash yuz berdi. S.Kuznetsov, shuningdek, Angliya, Germaniya va AQShda ER tezligining tezlashishi bitiruv paytida paydo bo'lgan deb hisobladi. inqilob, ya'ni kapitalizm yetakchiga aylanganda iqtisodiy tizim... ER jarayonida iqtisodiyot tarkibida muhim evolyutsion o'zgarishlar ro'y beradi. Asosiy o'ziga xos xususiyat zamonaviy o'sish - qishloq xo'jaligi sektorining umumiy ishlab chiqarish va bandlikdagi nisbiy ulushining pasayishi. xarakterli xususiyat zamonaviy ER - bu sanoatning gullab-yashnashi natijasida urbanizatsiya. ER muammosi Ikkinchi Jahon Urushidan keyin alohida dolzarb bo'lib qoldi va bu nazariyalarning rivojlanishi 50-60-yillarga to'g'ri keldi, garchi birinchi urinish milliy tizimning ishlashi va rivojlanishi mexanizmi haqida yaxlit fikr berishga qaratilgan. iqtisodiyot XX asrning 20-30-yillarida J. Shumpeter tomonidan yaratilgan.
Iqtisodiy o'sish (ER) deganda, odatda, jamiyat ishlab chiqaruvchi kuchlari faoliyati natijalari va iste'mol qilinadigan resurslarning o'zgarishi tushuniladi. Iqtisodiy o'sish faoliyatning xususiyatini belgilaydi milliy iqtisodiyot.
Iqtisodiy o‘sish ikki xil bog‘liq shaklda aniqlanadi va o‘lchanadi: real YaIMning ma’lum vaqt oralig‘ida o‘sishi yoki aholi jon boshiga real YaIMning ma’lum vaqt oralig‘ida o‘sishi. Ikkala ta'rifdan ham foydalanish mumkin. Aholining turmush darajasini alohida mamlakatlar va mintaqalar bo'yicha taqqoslaganda, ikkinchi ta'rif afzalroqdir. Ushbu ta'riflarning har qandayiga asoslanib, iqtisodiy o'sish yillik o'sish sur'atlari bilan o'lchanadi%. Iqtisodiy o'sishning o'zi qarama-qarshidir.
Aholi jon boshiga to'g'ri keladigan ijtimoiy mahsulotning o'sishi turmush darajasining oshishi demakdir. Haqiqiy mahsulotning o'sishi moddiy boylikning oshishiga olib keladi. Rivojlanayotgan iqtisodiyot yangi ehtiyojlarni qondirish va ichki va xalqaro miqyosda ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal qilish qobiliyatiga ega.
Moddiy ne'matlar ishlab chiqarish va tabiiy resurslarning cheksiz ravishda tugashi, atrof-muhitning ifloslanishi o'rtasidagi qarama-qarshilik natijasida iqtisodiy o'sish masalalari jahon hamjamiyatida ayniqsa dolzarb bo'lib qoldi. Shunday qilib, iqtisodiy o'sishning mohiyatini tushunishga yangicha yondashuv nafaqat ishlab chiqarish va iste'mol o'rtasidagi ziddiyatni yo'q qilish nuqtai nazaridan, balki insoniyatning omon qolishi nuqtai nazaridan ham muhimdir.
Ishlab chiqarish-iste'mol qarama-qarshiliklari iqtisodiy o'sish bilan chambarchas bog'liq. Tovar ishlab chiqarishning rivojlanishi bilan ishlab chiqarish va iste'mol o'rtasidagi qarama-qarshilik rivojlanadi, u ortiqcha ishlab chiqarish inqirozlarida, ayrim turdagi mahsulotlar taqchilligining shakllanishida namoyon bo'ladi. Qarama-qarshilikning kuchayishi iqtisodiy o'sish sur'atlarini sekinlashtiradi.
Iqtisodiy o'sish ijtimoiy barqarorlik va ijtimoiy optimizm bilan birlashganda mantiqiy bo'ladi.
Zamonaviy sharoitda ishlab chiqarish va iste'mol o'rtasidagi qarama-qarshilikning namoyon bo'lishi, birinchi navbatda, ishlab chiqarish kuchlari rivojlanishining mantiqiy emasligi, atrof-muhitning ifloslanishi bilan birga keladi. Tabiat ishlab chiqarishning cheksiz o'sishiga chegara qo'yadi. Ishlab chiqarishning keyingi o'sishiga to'sqinlik qiladi, shuning uchun iste'molning o'zi.
Bugungi kunda iqtisodiy o'sish zamonaviy dunyoning muhim xususiyati hisoblanadi. Aholi ko'payadi, ishlab chiqarish va bandlik ko'lami, milliy mahsulot, turmush darajasi, ishdan bo'sh vaqt ko'payadi - iqtisodiy o'sish bor.
Do'stlaringiz bilan baham: |
