O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi Islom Karimov nomidagi Toshkent Davlat Texnika Universiteti

Iqtisodiy o'sishni o'lchash
Iqtisodiy o'sish yoki milliy ishlab chiqarish hajmining (YaIM, YaIM, PNP) ma'lum vaqt oralig'idagi har qanday ko'rsatkichining o'sishi yoki aholi jon boshiga bu ko'rsatkichning o'sishi sifatida o'lchanadi. Iqtisodiy o'sishni belgilangan maqsadlarga qarab aniqlash uchun ikkala usul ham qo'llaniladi, ammo har holda, biz o'sish sur'atlari haqida gapiramiz (yiliga%).
Iqtisodiy nazariyaning boshqa fanlardan farqi shundaki, barcha tushuncha va ta’riflar juda ko‘p qirrali. Bu iqtisodiy o'sishni o'lchash uchun to'liq amal qiladi. ERni o'lchashning ikkita asosiy usuli zarur, ammo etarli emas.
Iqtisodiy o'sish ko'p qirrali tushuncha sifatida ta'riflanadi, u takror ishlab chiqarishning makon va vaqtdagi o'zgarishini aks ettiradi. ER miqdoriy va sifat ko'rsatkichlari bilan tavsiflanadi, ijtimoiy-iqtisodiy natijaga, milliy boylikning o'sishiga ega va farovonlikni oshirishga qaratilgan.
Iqtisodiy o'sish sur'atlari
Iqtisodiy o'sish milliy ishlab chiqarish hajmining o'zi yoki aholi jon boshiga ma'lum vaqt oralig'ida foiz o'sishi bilan belgilanadi. Binobarin, iqtisodiy o'sishning yuqori va past sur'atlari mavjud.
Rivojlangan mamlakatlarda o'sish sur'ati yiliga 2-3 foizdan oshmaydi, lekin bu ko'rsatkichlar kamida 10 yil davomida saqlanib qolsa, bu tendentsiya milliy iqtisodiyotni yanada mustahkamlaydi.
Ammo shunday bo'ladiki, iqtisodiy o'sishning umumiy tendentsiyasi buziladi. Misol uchun, Germaniya iqtisodiyotining urushdan keyingi o'sishini keltira olasiz. Ikkinchi jahon urushi tugagandan so'ng, bu mamlakat iqtisodiyoti vayron bo'ldi, ammo keyingi bir necha o'n yilliklar davomida bu mamlakat o'z milliy iqtisodiyotini iqtisodiy qudratli davlatlar darajasiga ko'tardi.
Iqtisodiy o'sish sur'atlarining pasayishiga mehnat resurslari tarkibining yomonlashuvi ta'sir qiladi.
Iqtisodiy o'sish prognozlari va istiqbollari
Bu davrda jahon iqtisodiyotining holati yetakchilar – AQSH, Yaponiya va Gʻarbiy Yevropaning rivojlanishi bilan belgilanadi. 1990-yillarning boshlarida sezilarli pasayish kuzatilgan AQSh iqtisodiyoti 1997-yilda yalpi ichki mahsulotning oʻsish surʼatini (5%) juda yaxshi koʻrsatdi.
G'arbda iqtisodiy o'sishni tezlashtirish uchun maxsus istiqbollarning yo'qligi mutaxassislarni keyingi ming yillikning boshiga qadar jahon iqtisodiyotidagi rollarni tubdan qayta taqsimlash imkoniyati haqida o'ylashga majbur qiladi. Sharqiy Osiyo mamlakatlari iqtisodlarining shu paytgacha kuzatilgan barqaror yuqori o'sish sur'atlari rivojlanayotgan mamlakatlarning odatda ancha katta o'sish istiqbollariga ega ekanligini ko'rsatmoqda. Masalan, yetakchi iqtisodchilarning fikricha, kelgusi 10 yil ichida rivojlanayotgan mamlakatlarda yalpi ichki mahsulotning o‘sishi sanoat mamlakatlaridagi o‘sish sur’atlaridan deyarli ikki baravar yuqori bo‘ladi.
Iqtisodiyot fanida iqtisodiy o'sish nazariyasining ikkita asosiy yo'nalishi: neokeyns va neoklassik va shunga mos ravishda uni tavsiflovchi ikki turdagi modellar mavjud.
Neokeynschilik yoʻnalishi J.M.Keynsning kapitalistik iqtisodiyotning nisbiy beqarorligi haqidagi gʻoyalari asosida vujudga kelgan va.
Neoklassik yoʻnalish Adam Smitning bozor iqtisodiyotini oʻz-oʻzini tartibga solish haqidagi qarashlari, J.-B.ning omillar nazariyasidan kelib chiqqan. Say va Jon Beyts Klarkning iqtisodiy omillarning marjinal unumdorligi nazariyasi.