O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Uran - “Yonbosh” planeta 
Uran sayyorasi, aslida muzikachi, keyinchalik mashhur astronom 
darajasiga ko‘tarilgan V. Gershel tomonidan 1781--yili tasodifan topildi. 
Ma’lum bo‘lishicha, planeta ochilgunga qadar, qariyb yuz -yilcha 
ilgaridan kuzatilib kelingan ekan. Biroq astronomlar unga har doim xira 

---

30 
yulduz deb qarab, ortiqcha e’tibor bermagan ekanlar. Planeta orbitasini 
birinchi bo‘lib Peterburg akademigi A.I. Veksel hisobladi. 
Uranning diametri 49 ming 600 kilometr bo‘lib, massasi Yernikidan 
14.6 marta kattalik qiladi, o‘rtacha zichligi 1,60 g/sm
3
. Bu sayyora 
Quyoshdan o‘rtacha 19,2 astronomik birlik masofada uning atrofida 
aylanadi. Planeta diski (gardishi) ni ko‘rish uchun uni kam deganda, 100 
martacha kattalashtiruvchi teleskopda kuzatish zarur bo‘ladi. 
Uranning orbital tezligi sekundiga 6,8 kilometrni tashkil qiladi va 
Quyosh atrofida 84 -yilda bir marta aylanib chiqadi. Biroq, u o‘z o‘qi 
atrofida nisbatan tez aylanadi. Sutkasining uzunligi 10 soatu 49 minut. 
Garchi planeta sirti detallarini ko‘rib bo‘lmasada, davriy ravishda bu 
sayyora sirti ravshanligining o‘zgarib turishi yaqqol seziladi.
1977-yilning 10-martida Uranning hayotiga tegishli fizik bir 
yangilik ochildi: uning atrofida ham Saturn atrofidagi kabi halqa topildi. 
Bu kun amerikalik yosh astronom olimlardan YA. Elliot E. Danxem va D. 
Minklar “uchar observatoriya” deb nom olgan maxsus samolyotga 
o‘rnatilgan teleskop orqali Uranni Sao 158687 deb nomlangan yulduzni 
bekitib o‘tishini kuzatdilar. Kutilmaganda, yulduzning Uran bilan 
tutilishiga 40 minut qolganda, uning ravshanligi keskin kamayib, bir 
necha sekunddan so‘ng dastlabki holatiga kelgan. Shundan so‘ng planeta 
yulduzni to‘sgunga qadar bunday hol yana to‘rt marta qaytarilgan va 
nihoyat, yulduzning planeta diski bilan to‘silishi 25 minutcha davom 
etgach, yana navbat bilan yulduzning ravshanligi besh marta kamayib 
oldingi holatiga kelgan. Kuzatuvchilar bunday hodisaning sababchisi, 
Uran atrofida birin - ketin beshta halqa joylashganligidan deb to‘g‘ri 
fahmladilar. 
1986-yilning 24 yanvarida AQSH ning “voyajer-2” planetalararo 
avtomatik stansiyasi esa Yerdan jo‘naganidan 8 yarim -yil keyin Uran 
sayyorasidan 81 ming 200 kilometr naridan o‘tayotib, u haqida qiziq 
ma’lumotlar to‘pladi. Uning “aytishicha”, planeta atmosferasining asosiy 
qismi molekulyar vodoroddan iborat bo‘lib, uning ustki qismini atomlar 
vodorodli “toj” bezaydi.