O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Venera - Zuxra - “tong yulduzi” 
Qadim rim mifologiyasida sevgi xudosining nomi “Venera” deb 
yuritiladigan bu planetaning Quyoshdan o‘rtacha uzoqligi 108 million 
kilometrdir. Zuxra orbitasi bo‘ylab sekundiga 35 kilometrli tezlik bilan 
harakatlanib, 225 kunda Quyosh atrofida bir marta to‘la aylanib ulguradi. 
Ravshanligi jihatidan Quyosh va oydan keyin turadigan bu sayyora, 
juda qadimdan kishilar diqqatini o‘ziga tortib, “qo‘zg‘almas” yulduzlar 
fonida harakatlanishi birinchi bo‘lib sezilgan “adashgan” yoritkichdir. 
1610--yildayoq G. Galiley bu planetani o‘zi yasagan teleskopda 
kuzatib, oy kabi turli fazalarda bo‘lishini ko‘rdi. Bu hodisa zuxra ham oy 
kabi sferik shakldagi osmon jismi ekanligining dastlabki isboti edi. 
Zuxraning kattaligi salkam Yerni kicha bo‘lib, diametri 12 ming 100 
kilometrni tashkil qiladi. 
1761-yil 6-iyunda astronomlar “tong yulduzi” bilan bog‘liq fizik bir 
hodisaning guvohi bo‘ldilar: sayyoraning harakati Quyosh diskida 
proyeksiyalandi. Bunday g‘aroyib hodisani kuzatish taniqli rus olimi M. 
V. Lomonosovga ham nasib qilgan ekan. Olim Veneraning Quyosh 
diskidan 
o‘tishini kuzatayotib, sayyora qalin atmosfera bilan 
qoplanganligini aniqladi. Uzoq yillar davomida ana shu qalin atmosfera - 
“paranji” misol zuxraning haqiqiy jamolini bizdan yashirib kelardi. 

---

21 
Kezi kelganda shuni aytish kerakki, Veneraning Quyosh diskiga 
proyeksiyalanib 
o‘tishi, juda kam uchraydigan hodisa bo‘lib, 
Lomonosovning XVIII asrdagi eslatilgan kuzatishidan so‘ng atiga 3 
martagina kuzatildi; navbatdagi o‘tishi esa 2004-yilning 8 iyunida bo‘ldi. 
Sayyoraning sirtini spektroskopik o‘rganishlar, uning agmosferasi, asosan 
karbonat angidriddan iborat deyishdan ortiq ma’lumotlarni berishga 
ojizlik qildi. 
Sayyorani tekshirishning 60-yillardan boshlangan yangi usuli “tong 
yulduzi” ga tegishli ko‘p jumboqlarni hal qilishga imkon berdi. Natijada 
Veneraning o‘z o‘qi atrofida va Quyosh atrofida haqiqiy aylanish davrlari 
birinchi marta to‘g‘ri aniqlandi. 
Ma’lum bo‘lishicha, planetaning aylanish o‘qi uning orbita 
tekisligiga deyarli tik joylashib (anig‘i 87 gradusda Yerdagidek yil fasllari 
kuzatilmaydi. Shu radiolokatsion kuzatishlar Zuxraning o‘z uqi atrofida 
aylanish davrn 243 kunga tengligini, hamda sistemasining sharqdan - 
g‘arbga aylanuvchi yagona ekanligini ma’lum qildi (boshqa sayyoralar 
atrofida g‘arbdan sharqqa aylanadi). 
Xulosa qilib aytganda, Veneraga uchirilgan kosmik apparatlar 
yordamida uning atmosferasi va sirtiga tegishli quyidagi yangi 
ma’lumotlar qo‘lga kiritildi: 
Sayyora atmosferasining bosimi juda Yuqori bo‘lib, olimlar hech 
kutmagan miqdorni 90 atmosferani ko‘rsatdi. Uning 97 foizini karbonat 
angidrid, suv bug‘lari, kislorod esa atiga 1,5 foizini tashkil qilishi 
ma’lum bo‘ldi. Sayyora sirtida Yaqinda o‘lchangan harorat +470 
gradusgacha (selsiy shkalasida) yetadi. 
“Tong yulduzi” ning erga yana bir “qarindosh” ligi shundaki, uning 
osmonida ham qalin bulutlar kuzatilib, ularning “tizgini” shamolning 
qo‘lida bo‘ladi. Qizig‘i shundaki, sayyora atmosferasida bulutlar bir 
necha qavatga ega, asosiy bulutlar qatlamining Yuqori chegarasi 
taxminan 65 kilometr atrofida bo‘lib, pastki chegarasi 48-49 killometrli 
balandlikda yotadi. 65 kilolmetrdan to 85 kilometgacha. Shubxasiz, zuxra 
to‘g‘risidagi bu modelni tugallangan deyishga hali erta.