O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali

Mustaqil yechish uchun masalalar
1-masala: Diametri d = 0,2 m va o’rtacha tezligi υ = 0,01 sm²/sek bo’lgan choyan quvurdan suv harakatlanganda gidravlik qarshilik koeffitsiyenti ni aniqlang. Javob:
2-masala
Uzunligi l = 200 m va diametri d = 100 mm bo’lgan quvurning h_dl uzunligi bo’yicha υ = 1,1 m/sek tezlik bilan harakatlanayotgan suv bosimining yo’qotilishini aniqlang, agar suyuqlikning kinematik qovushqoqlik koeffitsiyenti . Javob:


8- amaliy mashg`ulot


Mavzu: Mahalliy qarshilik bo’yicha bosim yo’qotilishiga doir masalalar yechish


I. Mashg’ulotning maqsadi: Mahalliy qarshiliklarning turlarini o’rganish va ulardagi bosim yo’qotilishiga doir masalalar yechish.
II. Mashg’ulotni o’tkazishga oid bo’lgan vositalar: Hisoblash uchun zarur bo’lgan jadvallar va kalkulyator.


III. Mashg’ulotga oid nazariy ma’lumotlar
Suyuqlik harakatlanishi davomida tirli to’siqlardan o’tshiga to’g’ri keladi, jumladan keskin kengayish, torayish, jo’mraklar va turli burchaklarga burulish holatlari misol sifatida qaraladi. Ushbu turdagi vaziyatlar suyuqlik oqimining umumiy energiyasini ma’lum darajada kamayishiga olib keladi. Ushbu to’siqlar mahalliy qarshiliklar deb o’rganiladi. Suyuqlik harakatlanishi davomida mahalliy qarshiliklar hisobiga bosimi (napori)ning yo’qotilishi kuzatiladi. Mahalliy qarshiliklarda bosimning yo’qotilishi quyidagicha aniqlanadi:
(1)
Bu yerda: – mahalliy qarshiliklar koeffitsiyenti;
υ– suyuqlik harakatining o’rtacha tezligi, m/s.
Quvurda harakatlanuvchi suyuqlik bosimning to’la yo’qotilishi:
(2)
Gidravlikaviy zarba hodisasi hisobiga suyuqlik bosimining oshishi:
(3)
Bu yerda:  – suyuqlikning zichligi, kg/m³;
– jo’mrak (zadvijka) yopilguncha suyuqlik harakatining tezligi, m/s;
c– zarba to’lqinining tarqalish tezligi, m/s.
Po’lat materiallardan tayyorlangan quvurlar uchun sarflanish xarakteristikasi μ ning quvur diametriga bog’liq ravishdagi qiymatlari ilovadagi 4- jadvalda berilgan (V m³/s da berilgan).
Suyuqlikning harakat tezligi 1,2 m/s bo’lganda, sarflanish xarakteristikasi μ va rostlash koeffitsiyenti Kni hisobga olgan holda aniqlanashadi, yani
bo’ladi.
Suyuqlikning harakat tezligiga mos keluvchi sarflanish xarakteristikasi  ning qiymatlari ilovadagi 5- jadvalda berilgan.
Ideal suyuqlikning teshikdan oqib chiqishi davomida harakatga qarshilik bo’lmagan vaziyatlarida, yani ideal suyuqlikning harakat tezligi Torrichelli formulasiga binoan quyidagicha aniqlanadi:
(4)
Bu yerda: – ideal suyuqlikning teshikdan oqib chiqish tezligi, m/s;
h– teshik markazidan suyuqlikning erkin sathigacha bo’lgan masofa, m.
Real suyuqliklar uchun teshikdan oqib chiqish tezligi tezlik koeffitsiyentining qiymatiga mos ravishda kamayadi va uning qiymatlari quyidagicha olinadi:  = 0,97 0,98.
(5)
Ideal suyuqlikning teshikdan oqib chiqish jarayonidagi sarflanish miqdori (V₀) quyidagi formula asosida topiladi:
(6)
Bu yerda: ω – teshikning tashqi yuzasi, m².
Real suyuqlikning tashqi silindrik nasadkalardan oqib chiqishidagi sarflanish miqdorini aniqlashda sarflanish koeffitsiyenti  ni inobatga olib quyidagicha aniqlashadi:
Q=∙Q_o (7)
Sarflanish koeffitsiyenti  ning qiymatlari nasadkalarning turlariga bog’liq ravishdagi qiymatlari ilovaning 5- va 6- jadvallarida keltirilgan.