O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi iqbol meliqo’ziyev

Rangni spektral o‘lchash 
Rangni spektral o‗lchash spektrofotometriyaga tegishlidir. Spektrofotometr 
deb, alohida to‗lqin uzunliklar chegarasida, spektrning kichik doirasida rangli 
jismlarning o‗tkazish yoki qaytarish koeffitsientlarini o‗lchash uchun hizmat 
qiladigan asbobga aytiladi. 
O‗lchashlar to‗lqin uzunligining ma‘lum bir intervallari orqali hamma spektr 
bo‗ylab ketma ket olib boriladi va topilgan spektral koeffitsientlar bo‗yicha berilgan 
rangli jismning spektrofotometrik egri chizig‗i quriladi. Aniq laboratoriya 
o‗lchashlarida 10 nm li interval qo‗llaniladi. Kamroq aniqlikda, biroq fotografiya 
maqsadlari uchun yetarli hisoblangan qaytarish yoki o‗tkazishning uch pog‗onali 
zonali grafigi ko‗rinishdagi rangning spektral tavsifini qurish imkoniyatini beradigan 
spektrning atigi uchta nuqtasi olinadi.
Zonali usulda zonalarning chegaralari spektr bo‗yicha ko‗k zona uchun – 400 
dan 490 nm gacha, yashil zona uchun – 490 dan 570 nm gacha va qizil zona uchun – 
570 dan 700 nm gacha belgilanadi. 
Spektral o‗lchashlar uchun vizual va fotoelektrik asboblar qo‗llaniladi. 
Fotoelektrik asboblar yordamida o‗lchashlar tezroq bajariladi. O‗lchanayotgan 
rangning spektral egri chizig‗ini avtomat ravishda chizadigan fotoelektrik 
spektrofotometrlar mavjud.
Spektrofotometrik egri chiziqlar berilgan rangning absolyut emas, faqat nisbiy 
spektral tarkibining ko‗rinishini beradi. Demak, bular bo‗yicha berilgan rangli 
jismning ravshanligi haqida emas, faqat uning yorqinlik darajasi va rangdorligi 
haqidagina mulohaza yuritish mumkin.
Soddalashtirilgan spektral o‗lchashlarni zonali yorug‗lik filtrlari bilan 
jihozlangan oddiy fotoelektrik eksponometrlar yordamida ham bajarish mumkin. 
Yorug‗lik filtrlari orqali yorug‗likni uch marta o‗lchashda olingan uchta son rangning 

---

138 
spektral tarkibining eonali tavsifi bo‗lib hizmat qilishi mumkin. Biroq shuni hisobga 
olish kerakki, bu berilgan holatda eksponometrning ko‗rsatkichlari rang 
ravshanligining uchta zonali kattaliklarini bevosita bermaydi, chunki asbobning 
ko‗rsatishi zonali yorug‗lik filtrlarining zichligiga va fotoelementning spektral 
sezgirligiga bog‗liq bo‗ladi. Rangning haqiqiy zonali ravshanliklari oxirgi ikkita 
omilni hisobga oladigan jadval bo‗yicha topish mumkin. Bunda qo‗llanilayotgan 
galvanometr tavsifining to‗g‗ri chiziqligini (to‗g‗ri chiziqdan chetga og‗ishini) 
e‘tiborga olish zarur.