125
Ko‗z to‗r pardasining nonormal tuzilganligi, hamda ba‘zi bir nur sezuvchi
hujayralar funksiyasining ishdan chiqishi yoki kuchsizlanishi
doimiy nuqsonlarni
keltirib chiqaradi. Buning nratijasida ko‗z miyaga rang to‗g‗risida noto‗g‗ri ma‘lumot
yuboradi.
Vaqtinchalik nuqsonlar ko‗z ishlayotgan sharoit to‗satdan o‗zgarganda hosil
bo‗ladi, masalan, kuchli yorug‗lik manbasi bilan ko‗z yoritilganda, yoritilganlikning
keskin o‗zgarishida, bunda ko‗z birdaniga yoritishning yangi sharoitiga ko‗nikishga
ulgirmay qoladi.
Rangli ko‗rishning eng kuchli nuqsoni – rangga to‗liq ko‗rlik. Bu ko‗zda nur
sezuvchi hujayralarning yo‗qligi bilan tushuntiriladi. Bunday rangko‗r odamlarga
dunyo qora-oq kinodagi kabi axromatik ranglarda ko‗rinadi.
Insonlarning 5%, asosan erkaklar, qisman rangko‗rlik bilan azoblanadi. Bunda
rangni his qilishda faqat ba‘zi bir xromatik ranglar tushib qoladi. Qo‗rishning bu
nuqsoni bo‗yicha insonlar ikkita asosiy guruhga bo‗linadi: yashilko‗rlik va
qizilko‗rlik.
Bu nuqson, asosan, kam to‗yinganlikli ranglarni farqlay olmaslikda
namoyon bo‗ladi. Masalan, ba‘zi bir och jigarrang ranglar yashil bo‗lib tuyuladi,
jigarrang fonda tasvirlangan yashil figuralar yoki yashil fonda tasvirlangan jigarrang
figuralar esa umuman ko‗rinmaydi. O‗ta og‗irroq holatlarda, hatto havorang va to‗q
qizil ranglar katta to‗yinganliklarida ham, bu ranglar bir-biridan farqlanmay qoladi.
Oxirgi nuqson ko‗zning qizil nurlarga bo‗lgan sezgirligi juda ham kamayganligi bilan
tushuntiriladi.
Ranglarni his qilishning buzilganlagi umumiy
ravishda DALTONIZM deb
ataladi. Fiziologlarning terminologiyasi bo‗yicha yashilko‗rlik deyteranoplar,
qizilko‗rlar esa, protanoplar deb ataladi.
Kinoteleoperatorning kasbiy rang ko‗rishi har qanday nuqsonlardan holi
bo‗lishi shart. Qora-oq tasvirli olishlarga bu tegishli bo‗lmasdigi mumkin. Agar
kinoteleoperatorning ishining turi bo‗yicha, ya‘ni tasvirga olish ob‘ektini rang
bo‗yicha tashkil etish bilan, kadrning rangli kompozitsiyasini tanlash bilan va rangli
pozitivni kinonusxalaydigan rangli laboratoriyadan qabul
qilishda korreksiyasi bilan
126
ishi bo‗lmasa, unda bunday holatlarda rangli film kinoteleoperatoridan ham rangni
to‗g‗ri his qilishni talab qilinmasligi mumkin.
Ko‗zning adaptatsiyasi (moslashuvi)
Adaptatsiya deb, ko‗zning yoritish sharoitlariga, asosan,
kuzatilayotgan
ravshanliklarning har xil sathlariga moslashuviga aytiladi. Adatatsiyaning uchta turi
farqlanadi: yorug‗likka, qorong‗ilikka va ranglikka.
Qorong‗ilikka
adaptatsiya deb, past sathli ravshanliklarga ko‗zning
moslashuviga aytiladi. Bu ko‗zning to‗r pardasidagi tayoqchalarda yorug‗likka sezgir
modda – ko‗rish purpurining (qip-qizil rangning-radopsinning)
ishlab chiqarilishi
hisobiga sezgirlikning past ravshanliklarda kuchli oshishi bilan ifodalanadi. Bunda
ko‗zning yorug‗likka bo‗lgan sezgirligi ko‗p ming marta oshishi mumkin.
Yorug‗likka adaptatsiya, bu yuqori sathli ravshanliklarga ko‗zning
moslashuvidir. Bu holatda yorug‗lik ta‘sirida to‗r pardadagi tayoqchalarda ko‗rish
purpuri yo‗qoladi va tayoqchalarning funksiyasi to‗xtaydi. Bunda ko‗zning to‗r
pardasidagi faqat nur sezuvchi hujayralar apparati ishlaydi.
Rangga adaptatsiya deb, ko‗zning rangli yoritish sharoitlariga moslashuviga
aytiladi. Buning natijasida yorug‗likning rangdorligiga ko‗z o‗rganadi va uni sezmay
qoladi. Rangli yorug‗lik bilan, masalan, shamning yoki kerosin chirog‗ining
yorug‗ligi bilan yoritilgan oq buyumlar kunduzgi yorug‗likdagi kabi oq bo‗lib
tuyuladi.
Ko‗z adaptatsiyasi yorug‗likka ko‗zning o‗zgaruvchan sezgirligini yuzaga
keltiradi. Bu kinoteleoperatorning yorug‗lik bilan ishlashida
katta qiyinchiliklar
tug‗diradi. Xususan, vizual eksponometriya ko‗z adaptatsiyasiga kuchli bog‗liq
bo‗ladi va shu sababli, ko‗pincha unga ishonib bo‗lmaydi. Pavalondagi yuqori sathli
yorug‗likka ko‗nikkan kinoteleoperator yorug‗likning yetishmasliga haqida yolg‗on
xulosaga kelishi mumkin va eksponometrsiz ishlagan holda, ob‘ektning o‗ta katta
yoritilganligiga murojaat qiladi Bu esa ortiqsa sarf halajatga olib keladi.
Tasvirga olish ob‘ektining soyali qismlarini uzoq vaqt davomida kuzatganidan
so‗ng operator yoritilgan ob‘ekt ravshanligini
qayta baholashi mumkin, chunki
soyalarni kuzatish natijasida ko‗zning yorug‗likka bo‗lgan sezgirligi oshadi. Va
127
aksincha, ravshan delallarni kuzatgandan so‗ng ob‘ekt soyalarda yetarlicha
yoritilmagandek bo‗lib ko‗rinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
