O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi iqbol meliqo’ziyev

Ob- havo va muhit. 
Obyektni naturada yoritish uchun operator atmosferaning fizik holatiga va 
uning optik xususiyatlariga tо‗g‗ri baho berishi zarur.
Atmosferaninig optik xususityai havo harorati va havoning namligiga 
bog‗liqdir. 
Ob-havo deb atmosferaniing fizik holati,havoda esayotgan shamolning kuchi 
va yо‗nalishi, havoning harorati, namligi, shaffofligi, atmosferaniing bosimi, bulutliligi 
va hokazolar ma‘lum bir qisqa vaqtichida yoki butun kun davomida kuzatilishiga 
aytiladi. 
Bir joyning о‗zida yozda va kuzda olingan tasvirni svetotonal sifatlari har xil 
bо‗ladi. Yozda tiniq bо‗lsa, kuzda tusi siniqlashadi, ya‘ni dimka kо‗proq hosil bо‗ladi. 
Obyektning yoritilganliginiing kо‗p–kamligi, dimkaning zichligining xilma-
xilligi, tasvirning tonini va konturini о‗zgartiradi. Misol uchun dimkada olingan peysaj 
ranglarni va tonlarni yumshoqligi, shaffof havoda olingan xuddi shu tasvir о‗zining 
ranglarini ravshanligi va yorug‗likniing kontrasti bilan ajralib turadi. 
Dimka operator uchun muhim xususiyatlardan hisoblanadi. U muhitda 
kadrning optik xossalarini о‗zgartiradi , quyosh nurlarini yutadi va yorug‗likning 
spektral tarkibini о‗zgartiradi. 
Agar dimka yorug‗lik manbayi bilan obyekt о‗rtasida bо‗lsa, u yorug‗likning 
tarqalishiga va quyosh yorug‗ligining spektral tarkibini о‗zgartiradi. Agar dimka 
kamera va obyekt о‗rtasida bо‗lsa unda ravshanlik bilan tekislikning rangiga ta‘sir 
kо‗rsatadi. 
Dimka vaqtida quyosh nurining bir qismi tarqalib ketadi, shuning uchun 
yorug‗lik-soyaning kontrasti yumshayadi. Shunda plastik formalarini (yuzasini) katta 
va о‗rta planlarda tasvirni yaxshi uzatadi. 

---

61 
Natura syemkalarida tasvirni yaratishda yorug‗likni spektral tarkibi juda katta 
rol о‗ynaydi. Quyosh gorizontdan 15°dan kо‗proq kо‗tarilganda yorug‗likni spektral 
tarkibi deyarlik о‗zgarmaydi. Bunday sharoitda о‗rta kunduzgi oq yorug‗lik hosil 
bо‗lib taxminan rang harorati 4800-5220 K tashkil etadi. 
Boshqa sharoitda asosan quyosh chiqishi va botishi hamda kunduzgi havo 
bulut paytida yorug‗likning spektral tarkibi keskin о‗zgaradi. Shunda osmonning 
yoritilishi holatiga qarab yoritishning sifati ham har xil bо‗ladi. 
Naturada tasvirga olish obyektini yoritilganligi quyidagi yorug‗lik manbalari 
bilan yoritilishi mumkin: 
-
Quyosh va osmon yorug‗liklarining yig‗indisi; 
-
Osmon yorug‗likni tarqatib yorituvchi; 
-
Atrofni qamrab turgan tekisliklardan qaytgan yorug‗lik bilan; 
-
Elektr yoritgich yoki qaytargichlardan qaytgan yorug‗liklar bilan. 
Operatorlik amaliyotida obyektlarning quyosh yoritishi quyidagi turlarga 
bо‗linadi: