O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi iqbol meliqo’ziyev

Buni quyidagi jadval kо‘rinishida tasvirlasak bо‘ladi: 
Maydonchalar 
raqami 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
Optik zichlik 
2.1 
1.8 
1.5 
1.2 
0.9 
0.6 
0.3 
0.0 
Maydonchalarning 
taxminiy 
svetlotalari (%% 
qaytar) 
0.6 
1.25 
2.5 
5.0 
10 
20 
40 
80 
Qaytarish 
koeffitsiyenti 
0.006 
0.012 
0.025 
0.05 
0.1 
0.2 
0.4 
0.8 
Bunday shkalani bir-biriga teng pog‗onali kul rang shkalasi deyiladi. Bunday 
shkala bilan ishlash juda qulay bо‗lib, bunda vizual nazorat qilsa ham bо‗ladi. 
Standart shkalani zichligi 0,3 const bilan tasvirga olib bir vaqtning о‗zida sakkizta 
ekspozitsiyani amalga oshiriladi. Har bir ekspozitsiya bir-biridan ikki baravar farq 
qiladi. 8-ta ekspozitsiya bо‗la turib 8-ta yorqinlikni nazorat qilishi mumkin va 8 ta 
diafragmani qо‗llash imkoniyatini beradi. 
Standart shkala bilan beriladigan ekspozitsiya intervali shkalanikiga tо‗g‗ri 
keladi. 
Bu bilan tasvirga tushirish kamerasi yordamida nazorat tasvir olinadi. Shunda 
syomka vaqtidagi chiroq va tasvirga olish optikasi hamda ekspozitsiyaga ta‘sir 
kо‗rsatuvchi boshqa faktorlar nazorat qilinadi. Bu sensitometrik xarakteristika 
negativ plyokaning tо‗liq parametrlarini aniqlaydi. 

---

49 
Shkalaning har bir maydonchasi diafragmani holatiga ekvivalent. 
Negativ plyonkaning shkala maydonchalari qanday zichlik diafragma 
almashganda о‗zgarishini kо‗rsatadi yoki yoritilganlikni о‗zgartirilganini kо‗rsatishi 
mumkin. Xullas bir-biriga teng pog‗onali shkala negativni tо‗liq gammasini 
kо‗rsatadi. 
Kul rang shkalasi bо‗yicha nazorat turlarini kо‗rib chiqamiz, ular 
quyidagilardir: 
a) pozitiv kul rang shkalasi bо‗yicha vizual nazorat 
b) negativ kul rang shkalasi bо‗yicha vizula nazorat 
v) negativ kul rang shkalasi bо‗yicha о‗lchov nazorati 
g) pozitiv kul rang shkalasi bо‗yicha о‗lchov nazorati. 
Rang uzatishni yaxshilash usullarini bir necha usulda rang uzatishni 
maskirovka qilishi, ya‘ni buning uchun qora fonda yashil rangdan foydalaniladi. 
Maska qilish rangli negativga subtraktiv uch rang qо‗shishi usuli rang 
uzatishga sifat kirgizishda katta rol о‗ynaydi. Ekranda rang barang bir necha ranglar 
paydo bо‗ladi, ya‘ni binafsha-kо‗k, kо‗k, havo rang va yashil-sariq, tо‗q sartq va qizil 
ranglarning chastotalari baland bо‗lib rang tonlarini boyitadi. 
Lekin bu usul rang uzatishning yaxshilanishini murakkablashtirib yuboradi. Bu 
esa operatordan obyektlarni yoritishda aniq rang haroratlarini nazorat qilishi kerak 
bо‗ladi. Bu jarayonda yorug‗lik filtrlarni oldindan tayyorlash talab etiladi. Shuning 
bilan birga operator rangshunoslik va fotografik rang uzatish fonlari va 
eksponometrik texnikaga katta e‘tibor bilan qarashi kerak bо‗ladi.