O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi guliston davlat universiteti

12-rasm. Meva-sabzavot mahsulotlarini iste`molchidan ishlab chiqaruvchiga etkazib berishgacha bo`lgan davrda yo`qotishlar

Shu bilan birga, kooperativlar agrofirmalarning kuchli korxonalari mavjudligiga qaramay, fermerlarning manfaatlarini himoya qilishlari va bozorda raqobatbardoshligini oshirishlari mumkin [3, 4].

Xorij tajribasida davlat bunday kooperativlar faoliyati bilan bog`liq maxsus huquqiy asoslarni yaratdi va o`z navbatida fermerlar faoliyatini tartibga soladi. Ammo turli mamlakatlarda qishloq xo`jaligi sub`ektlarining kooperatsiyalarida bunday yondashuv bir xil emas. G`arbiy Evropa mamlakatlari ushbu masala bo`yicha qishloq xo`jaligi kooperativlari faoliyatini batafsil yorituvchi hujjatlar mavjudligi bilan ajralib turadi. Shu o`rinda Finlyandiya tajribasini ta`kidlash joiz, xususan bu erda qishloq xo`jaligi deyarli 100% qishloq xo`jaligi kooperativlari tomonidan belgilanadi [8, 9].
Shu bilan birga, Amerika Qo`shma Shtatlari ularning faoliyatiga tegishli faqat umumiy tavsiyalar va qoidalar mavjudligini ta`kidlashi kerak. Ammo har bir shtat darajasida kooperativlar faoliyati to`g`risidagi batafsilroq dasturlari mavjud.
Amerika Qo`shma Shtatlarida 2,2 millionga yaqin fermer xo`jaliklari ro`yxatga olingan bo`lib, ular kooperativlarga birlashtirilgan va ular qishloq xo`jaligidagi barcha erlarning 89 foiziga egalik qiladi.
Dunyoning turli xil mamlakatlarida xorijiy tajriba shuni ko`rsatadiki, alohida hujjatlar asosida qishloq xo`jaligida kooperatsiya to`g`risidagi huquqiy xujjatlar bilan mustahkamlab qo`yilgan. Xususan:
1. Portugaliya va Italiya kabi mamlakatlarda kooperativlarning faoliyati va huquqiy asoslari Konstitutsiyada mustahkamlab qo`yilgan ;
2. Qonunlar va qoidalar. Kooperativlar to`g`risidagi shunga o`xshash hujjatlar ko`pgina mamlakatlarda mavjud: Portugaliya, Buyuk Britaniya, Frantsiya, Germaniya, Yaponiya, Belgiya, Shveytsariya, Avstriya, Rossiyada alohida qonun amal qiladi.
Rossiya Federatsiyasida qishloq xo`jaligi kooperativlari faoliyati "Qishloq xo`jaligi kooperatsiyasi to`g`risida" Federal qonuni bilan tartibga solinadi.
Shuningdek, kooperativ faoliyatini tartibga soluvchi hujjat turidan qat`i nazar, uning mazmuni kooperativning mutlaq maqomini belgilaydigan jihatlar mavjudligini anglatadi. Bunga bog`liq ravishda qishloq xo`jaligi kooperativlarining maqsadlari ham belgilanadi.Unga ko`ra:
1. Fermerlarning manfaatlarini himoya qilish.
2. Uyushmalar daromadlarining ko`payishi.
3. Ishtirokchilarning moddiy ehtiyojlarini qondirish.
4. Qishloq xo`jaligini rivojlantirish kabilar maqsad qilib olinadi.