|
2-rasm. Mintaqaning raqobatbardoshligi omillari.
Zamonaviy bozor sharoitida ustunlik raqobatbardosh mavqega ega bo`lgan mintaqaga beriladi va bu uning sanoat ixtisoslashuvi bilan chambarchas bog`liqdir.
Bizning fikrimizcha aynan sanoat ixtisoslashuvi kabi omillar alohida e`tiborni talab qiladi, chunki nomuvofiq tuzilma etarli raqobatbardoshlikni talab qilmaydi. Mintaqaviy raqobatbardoshlik nafaqat tabiiy resurslarning mavjudligi, ishlab chiqarish quvvatlari uchun foydalaniladigan ob`ekt sifatida ishga joylashish uchun bo`sh hududlar, balki mintaqada mavjud bo`lgan iqtisodiyot tarmoqlarining mahsuldorligiga ta`sir qiladi. Sanoat tarmoqlari esa samaradorlikning ichki tarmoq darajasiga bog`liqdir. Shu bilan birga, mintaqaviy iqtisodiy tuzilma ichki va jahon bozorlarining zamonaviy talablariga javob berishi kerak. Ushbu omil mintaqaning geografik joylashuvi bilan chambarchas bog`liq. Shunday qilib, masalan, yirik va rivojlangan shaharlarga yaqin joylashgan mintaqalar qo`shni o`sayotgan iqtisodiyotning ortiqcha ta`siridan foyda olishlari mumkin. Shu bilan birga, noqulay geografik fazilatlarga ega bo`lgan hududlar (noqulay iqlim sharoiti, chegaradan uzoqligi va boshqalar) raqobatdosh bo`lish imkoniyatiga ega emaslar.
Shuni ta`kidlash kerakki, hududlarning raqobatbardoshligi va institutsional muhit, shuningdek, iqtisodiy rivojlanishni boshqarish usullari o`rtasida o`zaro bog`liqlik mavjud. Rivojlanish uchun javobgarlik hukumat darajalarida (davlat va mintaqaviy), shuningdek xususiy sektor va fuqarolik jamiyati vakillari o`rtasida taqsimlanadi.
Bundan tashqari, u aniq individual loyihalarga emas, balki strategik rejalarga asoslangan va ma`lum bir mintaqaga mo`ljallangan o`rta va uzoq muddatli rivojlanish dasturlariga asoslanadi.
Har bir mintaqada ishchi kuchi mavjud, ammo ular ixtisoslashuvga mos kelishi kerak, chunki sifat darajasi raqobatbardoshlikka bevosita ta`sir qiladi. Birinchidan, ishchi kuchining samaradorligini, ya`ni mehnatga layoqatli aholining mavjudligi, mehnat resurslarining moslashuvchanligi, mehnat dunyosidagi ayollarning o`rni, mehnatga layoqatli va iqtisodiy faol aholining o`rtacha yoshi, o`sish sur`atlari va migratsiya oqimlarining asosiy tendentsiyalari va boshqalarni hisobga olish kerak.
Mehnat resurslari sifati bilan chambarchas bog`liq bo`lgan mintaqaning innovatsion salohiyati yangi texnologiyalarning paydo bo`lishi va tarqalishini belgilovchi eng muhim omil bo`lib, innovatsiyalarni idrok etishda mintaqaning iqtisodiy potentsiali o`sishi uchun zarur shart bo`lib xizmat qiladi.
Zamonaviy sharoitda rivojlangan infratuzilma bo`lmagan mintaqaning mavjudligini tasavvur qilish qiyin. Ko`pchilik infratuzilmani faqat transport va kommunikatsiya mavjudligi deb tushunadi, ammo bu fikr noto`g`ri, chunki uning kontseptsiyasi yanada keng va hududiy, ijtimoiy, innovatsion, moliyaviy infratuzilma, axborot texnologiyalari infratuzilmasi va boshqalarni o`z ichiga oladi.
Mintaqaning innovatsion salohiyati mintaqaviy raqobatdoshlikning ajralmas qismi hisoblanadi. Mintaqani innovatsion rivojlanish yo`lida shakllantirish uchun mintaqada innovatsiyalarni yaratishda foydalanilishi mumkin bo`lgan mavjud moddiy va nomoddiy resurslar etarli emas, chunki innovatsiyalar ushbu resurslardan foydalanish samaradorligi bilan baholanadi.
Innovatsion salohiyat bilim manbalari, institutsional tuzilma, shuningdek hududlarning texnologik dinamikasini shakllantiradigan iqtisodiy agentlar o`rtasidagi munosabatlar bilan belgilanadi. Birgalikda ular mintaqaning va umuman iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish maqsadida innovatsiyalarni samarali amalga oshirish uchun zamin yaratadilar.
Mintaqaning raqobatbardosh ustunligi nafaqat hududiy mezonlar bo`yicha, balki rivojlangan sanoat, madaniy, infratuzilma va rekreatsion aloqalar bilan birlashtirilgan komplekslarni birlashtirishdan iborat bo`lgan aglomeratsiya bo`lishi mumkin.
Ixtisoslashuvning mustahkamlanishi boshqa pudratchilar: kompaniyalar, tashkilotlar, etkazib beruvchilar bilan o`zaro bog`liqlik darajasiga olib keladi. Shuning uchun aksariyat hollarda kompaniyaning muvaffaqiyatli ishlashi uchun mos echim tarmoqlarning, komplekslarning yoki klasterlarning bir qismi bo`lishdir. Shunday qilib, kompaniyalar ko`proq xizmat ko`rsatuvchi sohalar etkazib beruvchilari va xizmatlaridan, shuningdek tajribali va malakali mehnat resurslari va ma`lumot almashish imkoniyatlaridan, shuningdek o`zaro ta`sirli tarmoqlarni jalb qilishdan foydalanadilar.
Mintaqaning investitsion jozibadorligi raqobatbardosh bo`lish uchun asos bo`lgan va keyinchalik ham rivojlanishga olib keladigan muhim omilidir. Mintaqaning sarmoyadorlar uchun jozibadorligi qanchalik yuqori bo`lsa, u shunchalik raqobatdosh bo`ladi. Sarmoyadorlar oldida qiyin tanlov turibdi, ular bu mintaqaning etkazib beruvchilar uchun qulayligi, bozorlar va ular bilan aloqalar orasidagi masofa, infratuzilma, ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar, huquqiy va soliq bazasi, ish haqi va sifat, shuningdek turmush darajasi va boshqalardir.
Shunday qilib, ta`kidlash mumkinki, mintaqadagi raqobatbardoshlikni baholash mintaqalarning mahalliy hokimiyat organlari uchun boshlang`ich vazifa bo`lib, uning vazifalari qo`llab-quvvatlash va mintaqaning raqobatdosh ustunliklarini oshirishdan iborat. Raqobat ustunliklari nafaqat korxonalar, majmualar, balki butun mintaqaning barqaror rivojlanishi uchun muhimdir
(3-rasm). Ushbu sxemani tahlil qilganda shuni ta`kidlash kerakki, raqobatdosh ustunliklar mintaqa tizimiga va uning elementlari - korxonalar, tashkilotlar, fabrikalar va boshqalarga ijobiy ta`sir ko`rsatadi.
Raqobat har qanday yangilikdan foydalanishni o`z ichiga olganligi sababli pirovardida ishlab chiqarilgan mahsulotlar bozor talabiga muvofiq bo`lishi kerak, masalan, narx, sifat, yangilik va boshqalar tufayli raqobatbardosh mahsulotlarni sotish ichki raqobat sharoitida foydalaniladigan afzallik masalan, yangi texnologiyalardan foydalanishning afzalliklari tijorat samarasini - foyda olish imkonini beradi. Bozorda tovarlar sotilgandan keyin olingan daromad, shu jumladan samarasi masalan, raqobatbardosh ustunlik orqali foyda olishi natijasida u aynan o`sha ishlab chiqarishini yanada kengaytiradi va korxonalarni sarmoya kiritishga undaydi kelgusida mintaqani yanada rivojlantirishga hissa qo`shadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
