O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti ―oziq-ovqat texnologiyasi‖ kafedrasi

6-MAVZU.MIKROORGANIZMLARNING MODDA ALMASHINUVI, 
KIMYOVIY TARKIBI VA OZIQLANISHI VA NAFAS OLISHI.
MIKROORGANIZM FERMENTLARI. 
 
Reja: 
1. Mikroorganizmlarda moddalar almashinish jarayoni.
2. Mikroorganizmlarning kimyoviy tarkibi, oziqlanishi. 
3. Mikroorganizmlarning nafas olishi 
4. Mikroorganizmlarning fermentlari. 
 
Tayanch so‘z va iboralar: 
Modda almashinuvi,
 
metobolizm, konstruktiv modda almashinuvi, energetik 
almashinuv jarayonlari,diffuziyalanish, adsorbilanish
,
 organogеn elеmеntlar,
nuklеotid. 
 
Hamma tirik mavjudodlar singari mikroorganizmlarning yashash negizini modda 
almashinuvi tashkil etadi. 
Modda almashinuvi (metobolizm) - bu hujayrada tashqi muhit bilan bog‘langan 
holda sodir bo‘ladigan moddalar kimyoviy o‘zgarishlarining yig‘indisidir. 
Mikroorganizmlardagi modda almashuvi 2 xil turdagi jarayonlar bilan o‘tadi: 
energetik va konstruktiv almashinuv jarayonlari. 
Konstruktiv modda almashinuvi - bu hujayradagi polimer makromolekulalarning 
biosintezi (oksil, polisaxarid, nuklein kislotalar, hujayra qobig‘ining tashkil qiluvchilari va 
boshqalar). 
Biosintez jarayonlarini moddalarning aktiv harakati SPM orqali hujayra tomon 
ko‘payishi, mikroorganizmlarning harakati uchun energiya zarur. Ular uni turli yo‘llar 
bilan qabul qiladi, lekin asosan hujayraga tushuvchi organik va mineral moddalar achish 
jarayonining natijasi evaziga boradi. Bunday jarayon energiya almashinuvi deb ataladi. 
Natijada (ATF) 
Adenozintrifosfat kislotasi ko‘rinishida. saqlanadigan keyinchalik 
u hujayra ehtiyoji uchun ishlatilishi mumkin. 
Konstruktiv va energetik jarayon hujayra ichida bir vaqtda bir-biri bilan zich 
bog‘langan holda sodir bo‘ladi. Ko‘pincha bir modda boshlang‘ich material sifatida 
hujayra moddasining biosintezi va energiya olish uchun (masalan, uglevod, organik 
kislotalar va boshqalar) ishlatiladi. 
Mikroorganizmlar modda almashinuvi xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Bu 
mikroorganizmlarning organik va mineral birikmalar keng doiradagi modda almashinuvida 
ishtirok eta olish qobiliyati bilan bog‘liq. Bunday qobiliyat mikroorganizmlarda turli 
fermentlarning borligiga moslashadi. 
Ko‘pchilik mikroorganizmlarning bir hujayrali bo‘lishi ular oziqlanishining 
xarakterli xususiyatini ham belgilaydi. Oziq moddalarning ular organizmiga kirishi va 
hayot faoliyati mahsulotlarining ajralib chiqishi tanasining butun yuzasi orqali sodir 
bo‘lishi mumkin, shuning uchun mazkur jarayon juda tez boradi, bu esa tashqi muhit bilan 
hujayra o‘rtasidagi moddalar almashinuvining tez borishini ta‘minlaydi. Bu almashinuv 
ikkita asosiy jarayondan: 1) tashqi muhitdan o‘sish uchun zarur bo‘lgan oziq moddalarni 
olish va ulardan hujayraning yangi tarkibiy qismini sintezlash; 2) hayot faoliyatining 
so‘nggi mahsulotlarini tashqi muhitga chiqarishdan iborat. Bu jarayonlarning birinchisi 
odatda