O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti ―oziq-ovqat texnologiyasi‖ kafedrasi

4. 
Askomitsetlar 
(Ascomycetes). 
Askomitsetlar 
yuqori 
taraqqiy 
etgan 
zamburug‘larga kiradi. Mitseliysi ko‘p hujayrali yaxshi rivojlangan, ammo mitseliysiz 
shakllari ham bor. Bu sinfga achitqilar kiradi. Tabiatda keng tarqalgan, oziq-ovqat 
sanoatida ahamiyati katta aspergillus va penitsillium mog‘orlari ham shu sinf vakillaridir. 
Askomitsetlar va bazidiyamitsetlar jinsiy ko‘payishning o‘ziga xos xususiyatlari 
bilan ajralib turadi. Ular zigota paydo bo‘lishi bilan reduksion bo‘linish yuzaga keladi. 
Natijada qobiq strukturalar ichida yoki tashqarisida 4 ta 8 ta jinsiy gapliod sporalar hosil 
bo‘ladi, ularni askomitsetlarda askolar, bazidiyamitsetlarda bazidiyalar deb ataladi. Aska 
jinsiy ko‘payishning so‘nngi bosqichidir. 
Ko‘pchilik askomitsetlar jinssiz yo‘l bilan konidiyalar yordamida ko‘payadi. 

---

43 
Ko‘payishning bunday shaklini taraqqiy etmagan deb yuritiladi. Zamburug‘larni juda ko‘p 
turlari mavjud bo‘lib hozirgi ularning faqat yetilmagan yoki taraqqiy etmagan ko‘payishi 
ya‘ni konidiyalar hosil qilishigina ma‘lum. Shuning uchun ularni taraqqiy etmagan yoki 
tuban zamburug‘lar - deyteromitsetlar deb ataladi. Askomitsetlarda zigota qopsimon 
shaklni oladi- asko, undagi yadro esa bo‘linadi, hosil bo‘lgan har bir qiz yadro atrofidagi 
sitoplazmadan hujayra po‘sti hosil bo‘ladi. Shunday qilib, har bir asko ichida 4,8 sm undan 
ortiq askospora hosil bo‘ladi. Aaskoni yorilishi natijasida sporalar tashqariga chiqadi. 
Askolar esa odatda meva tanalarida vujudga keladi. Askomitsetlar meva tanalarini 3 xil 
shakli mavjud. 
1.Butunlay yopik meva tanalari kleystotetsiylar 
2.Shishasimon meva tanalari-peritetsiylar 
3.Ochiq kosasimon meva tanalari-apoteysilar. 
Askomitsetlarning yalang‘och askolilari (achitqilar) ham mavjud (
12-rasm
) 
Askomitsetlar Aspergillus (lesichnaya plesen) va Penicillium (kistevidnaya plesen) kabi 
muhim ahamiyatga ega bo‘lgan zamburug‘lar ham kirib, ular bir biridan konidiyali 
bosqichi bilan farq qiladi. Bu zamburug‘ning rivojlanishida mitseliyning bitta hujayrasi 
o‘simta hosil qilib, vertikal gifaga aylanadi. Aspargil zamburug‘larida bunday gifalar 
pufakchalar hosil qiladi, ularda esa stirigmalar mavjud. Sterigmalar ipga terilgan 
munchoqlar kabi joylashgan konidiyalarga ega. Konidiyalar esa har xil rangga bo‘lingan 
bo‘lib, zamburug‘lar to‘plamlariga xos xususiyatni ko‘rsatadi. Penitsilla konidiya tanachasi 
shakllangan bo‘lib, har bir shoxcha konidiya hosil qiluvchi sterigma bilan tugaydi. 
12-