O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona davlat universiteti filologiya fakulteti
II.I. Ulug‘bek Hamdamning “So‘z”, “Pillapoya” hikoyalarida inson
Download 0,66 Mb. Pdf ko'rish
|
abdulla qahhor va ulugbek hamdam hikoyalarida ijtimoiy-manaviy qashshoqlik masalalari
|
ma’naviyati tasviri Ulug‘bek Hamdamning hikoyalarida ham oddiy xalq hayoti birinchi o‘ringa chiqadi. Abdulla Qahhorning hikoyalaridan Ulug‘bek Hamdamning hikoyalari keskin farq qiladi. Abdulla Qahhor hikoyalarida xalqning yashash sharoiti, moddiy qiyinchilik kabi masalalar aks etsa, Ulug‘bek Hamdam hikoyalarida insonning ruhiy evrilishlari, ko‘ngil jumboqlari ifodalanadi. Ulug‘bek Hamdamning “So‘z” hikoyasi uslubi jihatidan boshqa hikoyalaridan farq qiladi. Hikoyaning boshlanishi oddiy xuddi er-xotinning munosabati yoritilganga o‘xshaydi. Er-xotinning munosabatini aks etishidagi voqea-hodisalar “So‘z” sarlavhasi bilan ifodalanadi. Sarlavhaning o‘zi ham o‘quvchini o‘ziga tortadi. “Er-xotin mashinaga o‘tirishdiyu dala hovliga yo‘l olishdi. Yo‘l uzog‘i undan- bundan gaplashib borishdi. Ayniqsa, erning zavqu shavq bilan aytgan askiyalaridan xotinning ichaklari naq uzilgudek bo‘ldi. “Bas, bas qiling, deyman, iltimos!” deya qiyqirgancha erning yelkasiga urib ham turdi xotin. Xullas, mashinaning ichida mashinani boshiga ko‘tarib kelishdi. Aytgancha, bozor-o‘char uchun yo‘l-yo‘lakay allaqaysi bir guzarda to‘xtashib oldi. Shoshmasdan, bir-bir bosib, sotuvchilar bilan hazil-mutoyibalashib qilishdi xaridlarini. “Xudo xohlasa, bundan keyingi hayotimiz yanayam go‘zal bo‘ladi!” — deya ayoliga mehr bilan boqdi er mashinaga kelib o‘tirishganda. Zavja javob o‘rniga kulib qo‘ydi. “Axir, bola-chaqadan tinchib, o‘zimiz uchun yashaydigan vaqtga kirib kepqoldik, asalim!” — erkak ayolning qo‘lini ushlab siqdi. — Endi har kunimiz bayramdek o‘tadi, eshityapsanmi, bayramdek! Yura-yura manzilga kelindi. Dala hovlining temir darvozasini lang ochib ichkarilashdi. Ostonada ularga yangilangan fasl peshvoz chiqdi. “Iya, xotinjon, qara, kuz ham kelib qolibdiyu, o‘zimiz bilan bo‘lib payqamabmiz ham” — dedi er dov-daraxtlarning oltin ranglariga qarab-qarab. — “Yo‘lda ham e’tibor qilmaganimizni-chi…” So‘ng mashinadan yuklarni tushirishga unnadi. Ayol esa bu vaqtda to‘ridagi hovuzning oldiga borib 32
cho‘nqayib o‘tirib oldi-da, yuzadagi yaproqlarni nari-beri surgan ko‘yi negadir suvdagi o‘z aksiga qaramoqchi bo‘lardi.— Shuncha ko‘zgular kamlik qildi-a, sizga… Undan ko‘ra kelib, ko‘zim oynasiga qarang, bu yerda siz o‘sha-o‘shasiz, sira o‘zgarmagansiz…–saslandi erkak negadir xotinini “siz”lab. Ayol adoqsiz minnatdorchilik bilan jilmaydi” 11 . Asarning boshlanishidagi har bir so‘zning o‘z vazifasi bor. Har biri er-xotin munosabatini yanada to‘laroq namoyon qilishga xizmat qiladi. Erning ayoliga bo‘lgan muhabbati cheksiz, uni hech bir so‘ z bilan, harakat bilan tasvirlab bo‘lmaydi. Tabiat tasviri, suv, kuz, sarg‘aygan barg kabi detallar er-xotin munosabati, umrning o‘tib borayotgani kabilarni yoritib beradi. “Er va xotin — qo‘sh xo‘kiz, hademay baravar ishga tushib ketishdi: ayol anchadan beri qarovsiz qolgan imorat ichiniyu tashini supurib-sidirdi, erkak bo‘lsa, o‘choq osib, o‘tin yordi. Bir pasda dala hovli sarishtali-farishtali makonga aylandi. – Vah’da qilgan oshingiz qachon pishadi?—ichkaridan ayolning nozli ovozi keldi. -Sizni kuttirmaymiz, xonim! — qichqirdi erkak sabzini maydalab to‘g‘rarkan. – Bir soatda dasturxonga qo‘ymasam, har balo bo‘lay. -Tavba, deng, farishtalar hamma gapga omin deydi-ya. Uzoqroq qaynatavering, shirinroq bo‘ladi. -Siz nima desangiz — shu, jonim. Aytdim-ku, endi faqat o‘zimiz uchun, siz uchun yashayman, deb! Hozir, zirvagini tayyorlab, tuzini ko‘rib olay, sizni pastga, daryoga olib tushaman! -Oqib ketmaylik, tag‘in…-Qo‘rqmang, sizni shu choqqacha oqizmadik, bundan buyon ham ehtiyot qilamiz…Bir pasdan so‘ng er xotinining qo‘lidan tutib, pastga — suvning bo‘yiga boshladi. Suv deganimiz Chirchiq daryosining bir qo‘li bo‘lib, u katta shaharga kirayotganda Bo‘zsuv, kirib olgach esa Anhor deb ataladi. Bu yerda uni Zaxariqdaryo deyishadi. Chindanam kattakon, naq daryo deysan. Lekin daryodan nimasidir kamga o‘xshaydi, shu uchun bo‘lsa kerak, nomining ichida arig‘i bor. Qiziq-a, bir qarasang, daryo, bir qarasang, ariq! Ustiga ustak, zaxi ham mavjud. Suv oqqan joyda zax bo‘ladi-da! Ha, nima, Zaxariqdaryoga qarab, birov zax suvni, birov ariqni va yana boshqa birov daryoni ko‘rsa ko‘raversin. Hamma ham bu dunyoda niyatiga yarasha
11 Улуғбек Hамдам. Ватан ҳақида қўшиқ. Тошкент: Академнашр. 2014 йил 491-бет. 33
nasibasini olaverar ekan-da. Boshqa tomondan, o‘sha uchta “birov”ning bitta odamga aylanib, Zaxariqdaryoni hayotining uch pallasida uch xil ko‘rdim desa, nima deysiz? Masalan, yoshligida daryo, o‘rta yoshida ariq va keksayganda zax suvni ko‘ryapman, deb qolsa-chi?.. Bundan chiqdi, faylasuflar aytganlaridek, olam bu bizning tasavvurimizmi? Odamzod nimani ko‘rishni xohlasa, shunga ro‘baro‘ keladimi?.. Eh, bularning siriga kim yetibdiki, biz yetsak… Anglab yetganimiz birgina narsa shuki, dunyoda hamma narsa tashqaridan ko‘ringanidek emas, yo‘q!..Xullas, Zaxariqdaryo buralib-buralib oqib yotardi. U ham faslga mos kiyingan: tiniq, muloyim mavjli matodan tikilgan ko‘ylagini ustiga yengilgina tashlab olgan. Shunday yengilki, xuddi hademay uni ham chiqarib otadigandek avzoyi bor. Suv bo‘yiga kelishgach, er sarg‘ayibroq qolgan o‘t-o‘lanni qayirib, uydan olvolgan to‘shakchani to‘shadi-da, “marhamat qilsinlar!” deya iltifot ko‘rsatdi. Xotin avaylanib o‘tirib bo‘lgach esa, er uning qo‘lini tutgancha yoniga cho‘kdi
12 . Parchadan ko‘ r inadiki, er-xotin munosabati o‘ziga xos takrorlanmas munosabat. Xuddi yosh kelin-kuyovlardek, bir-biriga mehribon, bir-birini endi ko‘rayotgandek. Ularning munosabati Zaxariqdaryoga o‘xshaydi. Shuning uchun ham adib asarga Zaxariqdaryo obrazini olib kirgan. Er-xotin suv bo‘yidan qaytishgach, oshni damlashga urinishadi, shunda ko‘chadan kimdir chaqiradi. Er ko‘cha tomon yurib ketadi. Xotin esa oshni o‘zi damlaydi, tuzini ko‘radi, tuzi pas ekan deb, tuz soladi. Er ko‘chadan qaytib kelgach, xotinning telefoni jiringlaydi. Xotin dugonasi bilan gaplashish uchun uyga kirib ketadi. Oshni damlab, o‘choqdagi cho‘g‘ni tortgan er xotinning orqasidan uyga kiradi. Xotinining telefondagi gapini eshitib lol qoladi. “— Asti so‘rama, dugonajon, shunaqangi bema’ni kun bo‘ldiki, zerikkanimdan naq yorilib o‘lay deyapman. Bir nimalarni bahona qilib vahliroq qaytsam kerak…Chiqqin-a oldimga kechqurun, hasratlashamiz…Er eshik dastasini tutgan ko‘yi haykaldek qotdi. Allabir zamondan keyingina uni qo‘yvorib, ortga chekindi. Garangsirab qozonning boshiga bordi. Nima qilarini bilmay,
12 Улуғбек Ҳамдам, Ватан ҳақида қўшик, Тошкент, Академнашр. 2014 йил, 493-бет. 34
g‘ayriixtiyoriy ravishda atrofida aylana boshladi. Xuddi xayolida aylanayotgan o‘sha bir juft so‘z kabi. Bu so‘zlar esa xonaga kirib qolgan bir juft xira pashshani eslatardi: miyaning ichida tinimsiz g‘ing‘illardi: BEMA’NI KUN! BEMA’NI KUN! BEMA’NI KUN!.. G‘IIING, G‘IIING, G‘IIING…Er beixtiyor hovli tomondagi eshikdan pastga, daryoga qarab enib bordi. Suvning bo‘yiga cho‘kdiyu nigohini oqimga berdi…” 13
kuyib pishdi, kunning yaxshi o‘tishi uchun tinimsiz izlandi, mehnat qildi. Xotin esa dugonasiga shunday kunni “bema’ni kun” deb atadi. Ana endi erning ongidagi evrilishlar yuzaga chiqadi. Dilidagini tiliga chiqarmaydi, lekin ich-ichidan eziladi. Erga bo‘lgan xotinning munosabati. Xotin hech qachon eridan nolimaydi, unga ko‘nglidagini aytmaydi. Shu o‘rinda ayolning holati ma’naviy qashshoq insonni bizga namoyon qiladi. Ayol ma’naviy qashshoq, chunki erining unga bergan shuncha mehri va munosabatini birgina so‘z bilan yo‘qqa chiqaradi. Ayol uchun hamma narsani muhayyo qilgan er ko‘ngli o‘ksib, dili vayron bo‘lib, xotinini hech qachon tushunmagan ekanligini his qilib, yuragi ezilib, savollarga javob topa olmaydi. Agar xotin ham er kabi ma’naviy boy bo‘lganida telefonda dugonasiga bunday gap aytmas edi. Hikoyada ma’naviy qashshoq bo‘lgan ayol obrazi ifodalanadi. Adibning “Pillapoya” hikoyasi ham o‘ziga xos tarzda ifodalangan. Hikoyaning boshida ikkita
epigraf berilgan. Hikoyada “ustozlarimga bag‘ishlayman” degan fikrdan keyin epigraf beriladi. “Agar haqiqat mening yuzimga oyoq bosib o‘tishni taqozo etsa-yu, sen buni qilmasang, aslo rozi emasman” – Bahouddin Naqshband. “Pillapoya bo‘ldim senga, azizim, Sen ham gal kelganda pillapoya bo‘l” – Erkin Vohidov. Adibning bu hikoyasi boshqa asarlaridan farq qiladi. “Yo‘l” romanini yozishdan oldin yozilgan yoki romanni yozishga turtki bo‘lgan hikoya desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Hikoyani birinchi bor o‘qiganizda hech narsa tushunmaysiz,
13 Улуғбек Ҳамдам, Ватан ҳақида қўшиқ, Тошкент, Академнашр. 2014 йил, 495-бет 35
go‘yo uning mohiyati yo‘qdek. Asar qahramoni va bir qancha odamlar zinaga oshiqishadi, tinimsiz pillapoyalardan yurib, tepalikka chiqishadi. Asar qahramoni esa hammani kuzatadi, biroq o‘zi ham shu tepalikka intiladi va pillapoyalardan o‘tib yuqoriga chiqadi. “Odamlarning oqimi xuddi pishqirib oqayotgan daryoni eslatardi. Kimdir qaddini tik tutgan holda o‘rtada gerdayib borar, kimdir egilib, chetda pillapoya tutqichiga suyangan ko‘yi arang harakatlanardi. Hamma o‘z kuchi yetgancha ko‘tarilib borardi-da, uzun yo‘lakdan boshlangan qavatlarga kirib ko‘zdan g‘oyib bo‘lishardi. Ammo ko‘pchilik, baribir, imkon qadar yuqoriroq chiqishga orzumand edi. Atiga bir qavat bo‘lsa ham teparoqqa ilashgisi kelardi ularning. Shuning-chun ham vujudini kuch-quvvat butunlay tark etgunga qadar ko‘tarilib kelib, nihoyat, holi o‘ziga ayon bo‘lgachgina qarshisidan chiqqan qavatga chor-nochor o‘zini topshirardi. “Chekimizga tushgani shu ekan, nimayam qilardik, peshona…”, deya o‘zaro g‘udranishadi odamlar qavatlariga kirib ketisharkan. Ammo yana shundaylar bor ediki, ular o‘z hollarini bilmasdilar: charchab, hansillab, tili bir qarich bo‘lib osilib qolganiga qaramay, ko‘zlari yuqorida olma terar, yonidan o‘tib ketayotgan har qanday bir yo‘lovchining qo‘ltig‘iga bezbetlarcha kirib, tag‘in bir necha zina teparoqqa chiqib olishardi. Lekin “o‘zingda yo‘q, olamda yo‘q” deyishganidek, hatto miskanadek yopishqoq va sur mana shular ham birovning ko‘magida uzoqqa borisholmay, zinada yoki biron qavatning kirishida yiqilib, yerlarda xor bo‘lishardi. Ularga qarab tursang, nigohlaring bulg‘anib ketadi. Yaxshisi, ko‘zni pok tutmoq kerak, deysan o‘zingga o‘zing ulug‘larga ergashib. Zinalar bo‘ylab ko‘tarilish, bir qarashda, sport musobaqasini yodga solardi: hamma birinchilikni olishni, g‘olib bo‘lishni istab, go‘yo jon olib, jon berardi. Kuzatib qarasam, izdihomning bunday kayfiyati menga yoqmadi. (O‘zi shunaqaman: ko‘pchilik istagan narsalardan qochib yuraman. Musobaqa ruhini yoqtirmayman.). inchunun, oqimning ichidan ayrilib chiqdimu pastga, kelgan joyimga qaytib tusha boshladim… Tushish yomon bo‘larkan. Chiqayotganda hansirab, toliqib, o‘pkam shishgan ediyu, baribir, ko‘pchilik hosil qilgan katta oqim ko‘magida uncha malollik 36
sezmagan ekanman. Enishda esa nafasim ravon, yengil bo‘lib qolganiga qaramay, oqimga qarshi borayotganim uchun bo‘larim bo‘ldi: hali u, hali bu yelkalaru o‘mganlarga urinib chirpiragim chiqadi. Ayniqsa, odamlarning savolchan nigohlari, “jinnimi bu?”, degandek jirkanib qarashlari serandisha tabiatimni nayzalab tashladi. Lekin nima qilay, tushishdan boshqa ilojim yo‘q, tepadagi talashib-tortishish menga manzur kelmadi. Yana deng, umuman, pillapoyaga duch kelganimdan buyon ixtiyorim o‘zimdadek tuyulgani bilan juda unaqa emasdi. Mening menligim shu bilan, pillapoya bilan tirik edi. Shu ma’noda men unga bog‘liq edim…Shunday qilib, men zinaning eng quyi qismigacha inishga qaror qildim. Qani, u yerda nima bor ekan?.. Tepadan pastga qarab kelayotganda yakka o‘zim edim. Menga shunday tuyulgandi. Bir necha zina pastga tushganimdan keyin ortimga boqib, menga o‘xshaganlar anchagina ekanligini ko‘rdim. Yana biroz o‘tgach esa “men” “biz”ga, “biz” esa “oqim”ga aylanganini bildim. Demak, oqimga qarshi oqim. Biri tepaga, boshqasi esa pastga qarab oqadi… Men pastdagi yalanglikka qadar enib bordim va negadir ilkis to‘xtadim. Chunki… chunki yerga tushgandan keyin ortga, tepaga qaytgim kepqoldi. Buning sirini sizga tushuntirib berolmayman. Tepada ekan, birdaniga pastga tushgim kelganidek bo‘ldi hozir ham. Nima qilay, aytdim-ku, hech bir narsa mening ixtiyorimda emas edi deb, shunga. Qolaversa, u yer zerikarli tuyuldi menga. Qiladigan ish ham yo‘q, boradigan joy ham. Ammo men bilan tushganlarning asosiy qismi yalanglikda qolib ketishdi. To‘g‘rirog‘i, bepoyonlikka o‘zlarini topshirishib, ko‘zdan yo‘qolishdi. Demak, qismat bo‘lsa, kiradigan teshik hamisha topilaqolarkan-da… Sarsor solsam, ularning orasida qariyalaru betoblar ko‘pchilikni tashkil qilar ekan… Men va yana bir necha kishilargina ortga qaytib, yana o‘zimizni boyagi pillapoyaga urdik…” 14 . Pillapoya asarda–detal, pillapoya –peyzaj, pillapoya –obraz vazifalarini bajaradi. Biroq asarda pillapoya ramziylikka yo‘g‘rilgan. Asardagi pillapoya – hayot ramzi. Insonning yashashdan maqsadi nima, hayotning ma’nisichi – bosh qahramon shu kabi savollarga javob topmoqchi bo‘ladi. Asar qahramoni hayotni
14 Улуғбек Ҳамдам, Ватан ҳақида қўшик, Тошкент, Академнашр. 2014 йил, 485-бет 37
shu zinalarga-pillapoyaga qiyoslaydi. Har bir inson o‘z kuchiga qarab, holi yetkanicha zinaga ko‘tariladi. Insonlarning yashash tarzi ham xuddi shu pillapoyadan ko‘tarilayotgan insonlarga o‘xshaydi. Kimdir yashashning mohiyati moddiy boylikda deb bilsa, yana kimdir yashash tarzini ma’naviy boylikda deb biladi. Hikoyadagi qahramon moddiy boylik haqida fikr yuritmaydi. Uning fikri, umuman, boshqacha, boshqalarga o‘xshamaydi. U yashashning mohiyatini qidiradi. Shu zinalarga chiqib tushishdan maqsad nima, insonlar qayga shoshadi. Har bir ishning o‘z mohiyati bo‘lishi kerakku, lekin bunda mohiyat ko‘rinmaydigandek edi. Asar qahramoni zinadan tushayotganda bir kampirni ko‘radi. Kampir qush bo‘lib, uchib ketishni orzu qiladi va shu yerda joni uziladi. Bosh qahramonning xayolidan ketmaydi bu hodisa, ammo vaqt o‘tishi bilan esidan chiqadi. Bosh qahramon yo‘lida davom etadi. Endi uning nigohi judayam unga tanish bo‘lgan bir chehra bilan ko‘rishadi. Uning nigohidan o‘tmishini uqib oladi. U mo‘ysafid nigohida ham shunday hol yuz beradi. Bosh qahramon hayoti va kelajagini, o‘tmishini o‘qib oladi. Asardagi bosh qahramon mo‘ysafidning nigohidan ko‘p narsani uqadi, biroq unga e’tibor bermaslikka harakat qiladi. Vaqt o‘tishi bilan xuddi haligi kampir singari buni ham unutaman deb o‘ylaydi, biroq unuta olmaydi. Asarning oxirida esa bosh qahramon bu pillapoyaning mohiyatini topgandek bo‘ladi. “ Meni o‘sha yoqqa boshlayotgan kuch ustozim aytganidek, faqat va faqat ko‘nglimning shu ondagi holati, xolos. Bor-yo‘g‘i — shu! Olamning mazmuni bizning o‘z ko‘nglimizdagi mazmun bilan qoimdir! Axir men hozir yosh va g‘ayratliman, umid va orzu ichimda bolalab yotibdi. Ular-chi, ular — o‘sha ayol, ustoz? Ularning tanalari qaridi. Ichlaridagi orzu-umidlar esa qush misol birin-sirin uchib ketdilar. Shuning uchun ham ko‘zlarida tiklab bo‘lmas horg‘inlik aks etgan. Axir, ularning qiyofalaridagi surunkali charchoq, aslida, ko‘ngillarining ifodasi emasmi? Ustozning “yuqorida hech narsa yo‘q”, degani aslida, shu tobdagi bo‘m- bo‘sh ko‘nglidan chiqayotgan sado edi-da!.. Ammo… ammo bilasizmi, ustoz endi pastdan — pillapoya ibtidosidan nimadir kutayotgan edi. Nazarimda, bu uning
38
yuragini tark etmagan yakkayu yagona ilinji edi… Axir, men kuni kecha o‘sha quyiga tushib borganim bilan ko‘pchilik kirib ko‘zdan yo‘qolgan joyga, pardaning ortiga o‘tmadim-da! Ustozning umidi o‘sha pardaning orqasidagi dunyo bilan bog‘liq edi endi… Har holda uning ko‘zlarida shu ma’no ham bor edi… Lekin, men davom etardim. Aytim-u boya, men hech kimning soyasida namoz o‘qimayman, deb. Yana mingta erkagu ayol yo‘limdan chiqib, nigohlari orqali menga o‘sha birgina haqiqatni uqtirishga urinishsa ham, men, baribir, o‘z yo‘limdan qolmasligimni bilardim. Chunki mening ichim, muborak zotning huvillab qolgan botinidan farqli o‘laroq, orzu-umid bilan to‘la edi. Nazarimda, ular allaqanday, o‘zim ham tuzukroq anglamaydigan g‘aroyib bir mo‘jizaga qaratilgan edi. Bu mo‘jiza o‘zimgacha mavjud bo‘lgan har qanday haqiqatdan yuksakroq va kuchliroq tuyulardi men uchun. Mo‘jizani esa o‘zgalar bosib o‘tgan yo‘l emas (hatto ular ustoz bo‘lsa ham), balki oldimda qaddini g‘ozdek kerib turgan mana shu pillapoyagina hadya qilishi mumkin edi. Garchand u hamma yuradigan, hamma bir-bir bosib o‘tadigan bitta, yagona pillapoya bo‘lsa ham. Kim biladi deysiz, ehtimol, men ustozim chiqib ulgurgan zinalarning yarmini ham bosolmasman, balki undan ikki hissa balandroq ko‘tarilarman. Bunisi noma’lum va bilasizmi, xuddi mana shu noma’lumlik meni o‘ziga ohanrabodek tortardi. Shu sabab men ustozim o‘gitini bag‘rimga mahkam bosib, Xudo degancha pillapoya bo‘ylab oldinga — yuqoriga talpindim…” 15 .
yo‘lning oxiri yo‘qligini tushunadi. Inson hech qachon ko‘nglini to‘ldira olmaydi. Agar inson ma’naviy jihatdan boy va bekamu ko‘st bo‘lsa ham hayot mohiyatini qidirib, tushunishga harakat qilib yashaydi. Hikoyadagi qahramon pillapoyadan- hayotdan ana shu ma’noni qidiradi. Ustozini o‘gitiga amal qiladi. Insonning ongi, ma’naviy boyligi, dunyoqarashi juda ko‘p narsani belgilab beradi. Hikoya qahramoni o‘z dunyoqarashiga ega shaxs.
15 Улуғбек Ҳамдам, Ватан ҳақида қўшиқ, Тошкент, Академнашр. 2014 йил, 490-бет |
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish