O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi farg’ona politexnika instituti

Daromadlar - bu hisobot davrida iqtisodiy foydaning aktivlarning oqimi yoki ko’payishi shaklida o’sishi yoki passivlarning qatnashchilarning kapitalidagi omonatlaridan farq etuvchi o’sishiga olib keluvchi kamayishidir.
Xarajatlar – hisobot davrida iqtisodiy foydaning aktivlarining chiqib ketishi yoki ulardan foydalanish shaklida kamayishi, shuningdek, qatnashchilar o’rtasida kapitalning kamayishiga olib keluvchi majburiyatlarning yuzaga kelishidir. Daromad va xarajatlarni aniqlash ularning asosiy hususiyatlarini belgilaydi, ammo ularning moliyaviy natijalar hisobotida aks ettirishda talab qilinadigan me’zonlarni aniqlashni maqsad qilib qo’ymaydi. Moliyaviy natijalar tahlilida aromad va xarajatlarning o’zaro farqlanishidagi holatga baxo beriladi. Moliyaviy natijalar foyda va zaralarning shakllanish qatorlari bo’yicha o’zgarishlari o’rganiladi. Foyda va zararlarning tahlili olib boriladi. Korxonada moliyaviy natijaviylikni yaxshilash yuzasidan ichki imkoniyatlarning mavjudligi va ularni yo’lga qo’yishning chora va tadbirlari belgilanadi. Korxonaning foydalilik darajasini xarakterlovchi rentabellik ko’rsatkichi va uning omili tahlili o’tkaziladi. Moliyaviy natijalar tahlili tashqi va ichki sub’ektlar tomonidan olib boriladi. Ichki sub’ektlar tomonidan olib boriladigan tahlil ichki moliyaviy tahlil qatoriga kiritilib faqat shu korxonaning xodimlari tomonidan olib boriladi. Moliyaviy hisobotning betarafligi shundaki, undan ham tashqi ham ichki axborot foydalanuvchilarining manfaatlari mujassamlashgan. Ichki moliyaviy tahlilda korxonada ko’proq moliyaviy natijalarni yuzaga chiqish o’rni, shakli bo’yicha o’zgarishlariga ahamiyat beriladi. Ya’ni, ularning analitik qatoriga ko’proq ahamiyat beriladi.Tashqi tahlil sub’ektlariga esa soliq o’rganlari, bank taskilotlari, aksionerlar, mulk egalari, investorlar, shuningdek, korxona faoliyati bilan bilvosita qiziquvchi uchinchi shaxslar, erkin soxibkorlar kirishi mumkin. Ularni ko’proq korxonaning foydalilik darajasi va uning yillar bo’yicha o’zgarishlari qiziqtiradi. Agar aksiya egasi bo’ladigan bo’lsa, sof foyda va dividend to’loviga tortiladigan foydasummasi, soliq idorasini soliq to’loviga qadar bo’lgan foyda va unga qayta qo’shiladigan xarajat moddalari, qarshi tomon, xaridor va buyurtmachilar yoki sheriklarni korxonaning yil yakuni bo’yicha iqtisodiy foydasi va hokazo. Bugungi bozor munosabatlari sharoitida korxonalarning moliyaviy natijalarini tahlil etishda moliyaviy tahlilning eng asosiy vazifalari bo’lib quyidagilar hisoblanadi:

• 
  korxonaning foydalilik darajasiga baho berish;
  
• 
  korxonaning moliyaviy natijalarini tarkibi, tuzilishi va dinamik o’zgarishlariga baho berish;
  
• 
  biznes rejada belgilangan foydalilik darajasiga erishilganligi va unga ta’sir etgan omillarni o’rganish hamda baho berish;
  
• 
  foydaning shakllanishi va ishlatilishining asoslanganligini tekshirish;
  
• 
  foydaning ko’paygan yoki kamayganligiga mahsulot (ish, xizmat)lar sotishdan va boshqa faoliyatlardan erishilgan natijaning ta’sir etishini aniqlash;
  
• 
  korxonaning yalpi foydasi va unga ta’sir etuvchi omillarga baho berish;
  
• 
  soliqqa tortilgunga qadar bo’lgan foydaning shakllanishiga va unga ta’sir etuvchi omillarga baho berish;
  
• 
  korxonaning sof foydasi va unga ta’sir etuvchi omillarni o’rganish hamda baho berish;
  

Korxonaning foydasi iqtisodiy manfaatlarni uyg’unlashtirishdagi ro’li juda katta. Chunki har bir korxona egasining maqsadi foyda olishdir. Bu esa korxona egasidan o’ziga xos ma’suliyat talab qiladi. Shuning uchun har bir korxona egasi o’zining har bir ishiga ma’suliyat bilan yondashishi shart. Faqat shundagina u o’zining ko’zlagan maqsadiga erishishi mumkun.
Iqtisodiy tahlil - bu korxona resurslarini rejalashtirish va bashorat qilishdan va ulardan samarali foydalanish oldidagi ishlarning eng muhim bosqichidir. Foyda shakllanishi va undan foydalanish tahlili bir necha bosqichda amalga oshiriladi:

• 
  dinamikada foydaning tarkibi bo'yicha tahlil qilish;
  
• 
  sotishdan tushgan foydani tahlil qilish;
  
• 
  daromad sabablari foizlar debitorlik va kreditorlik qarzlari, boshqa operatsion daromadlar, operatsion bo'lmagan daromadlar va xarajatlar kabi foyda komponentlari bo'yicha tahlil qilinadi;
  
• 
  jamg'arish va iste'mol qilish uchun sof foydaning shakllanishi tahlil qilinadi;
  
• 
  jamg'arish va iste'mol qilish uchun foydani taqsimlash samaradorligi berilgan;
  
• 
  foydani to'plash va iste'mol qilish uchun ishlatilishini tahlil qiladi;
  
• 
  moliyaviy rejani tayyorlash bo'yicha takliflarni ishlab chiqish.
  

Foyda tarkibini tahlil qilish sizga ushbu kompaniyaga investitsiya qilish natijasida yo'qotishlar va moliyaviy xavflarni minimallashtirishga qaratilgan zaruriy xatti-harakatlar strategiyasini ishlab chiqishga imkon beradi. Moliyaviy natijalar, foydani tahlil qilishda ma'lumotlarning asosiy manbalari moliyaviy hisobot ma'lumotlaridir. 2 "Daromadlar va zararlar to'g'risida hisobot". Korxonalar foydani o'z xohishiga ko'ra ishlatishga haqlidir, qonun hujjatlariga muvofiq majburiy ajratmalar, soliq solinadigan va boshqa sohalar bundan mustasno. Korxonada qolgan foydani u mustaqil ravishda foydalanadi va korxonani yanada rivojlantirishga yo'naltiradi. Hech bir organ, shu jumladan davlat, mehnat jamoalarining moddiy va ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish jarayonida aralashishga haqli emas. Foyda taqsimlash mexanizmi ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga har tomonlama hissa qo'shadigan tarzda qurilishi kerak. Soliq solishdan keyin qolgan sof foyda miqdorini ajratish quyidagicha tartibga solinadi.

• 
  ma'suliyati cheklangan jamiyatlar;
  
• 
  MChJ ta'sischilarining amaldagi tarkibi o'rtasidagi korporativ shartnoma;
  
• 
  foyda taqsimotini huquqiy tartibga solishning ichki ma'muriy hujjati.
  

Qoidaga ko'ra, kompaniyaning ustavida dastlab daromadlarni taqsimlash yo'nalishlari belgilanadi:

• 
  ishlab chiqarish hajmini rivojlantirish va ko'paytirish hisobiga tadbirkorlik faoliyatini kengaytirish;
  
• 
  zaxira, ijtimoiy, jamg'arma va boshqa turdagi ichki fondlarga mablag'larni to'plash;
  
• 
  vaqtincha moliyaviy qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun mablag 'to'plash, normal ish sharoitlarini ta'minlash, kutilmagan xarajatlarni moliyalashtirish;
  
• 
  ijtimoiy fond yaratish;
  
• 
  kompaniya xodimlariga mukofotlar;
  
• 
  MChJ ta'sischilariga dividend to'lovlari.
  

Birlamchi buxgalteriya hisoboti va hisobot hisobot davri uchun "sof" foyda miqdorini belgilaydi. Yo'l-yo'riqlarda olingan foydani ishlatish masalasini hal qilish MChJning barcha ishtirokchilarining yig'ilishida ko'pchilik ovoz bilan qabul qilinadi, bu protokol bilan belgilanadi.

1^ O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2015-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2016 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan ―Bosh maqsadimiz – mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borayotgan islohotlarni, iqtisodiyotimizda tarkibiy o‘zgarishlarni izchil davom ettirish, xususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka yanada keng yo‘l ochib berish hisobidan oldinga yurishdir‖ Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma‘ruzasi. – T.: ―Xalq so‘zi‖ gazetasi, 2016 yil 16 yanvar