Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti filologiya fakulteti

45 

 

Oʻzbek  tili koʻp  ma’noli  soʻzlar hisobiga ham  boyib  boradi. Hozirgi kunda 

oʻzbek  tilining  izohli  lugʻatiga  80  ming  soʻz  kiritilgan.  Unda  soʻzlarning  semik 

ma’nolari  izohlab  berilgan.  Lekin  bu  lugʻatga  kiritilmagan,  ammo  oʻzbek 

shevalarida  ishlatiladigan  soʻzlarimiz  bir  talay.  Ularni  oʻrganish,  tadqiq  etish 

yuzasidan  tilimiz  jonkuyarlarining  olib  borayotgan  izlanishlari  tahsinga 

loyiq.Hozir  quyida  ―Oʻzbek  tilining  izohli  lugʻati‖dan  oʻrin  olgan  ayrim 

soʻzlarimizning ma’nosi bilan  tanishib oʻtamiz:  

*Avzo  –  1  tashqi  qiyofa,  chehra,  vajohat,  turq.  Ayol  yigit  kishining 

avzoyidan  yomon  niyatli  kishi  emasligini  payqadi.R.  Rahmonov,  Baxt  bilan 

uchrashuv.  Avzoyi  buzuq  (  yoki  yomon)  1)  koʻrinishi  yomon;  2)  niyati  yomon, 

niyati buzuq.  

2  Kayfiyat,  ruh.  Sharofat  …  kechqurun  kanizak  kelganda  yana  zaharga 

toʻlib  oʻtirgan  edi,  biroq  uni  choʻchitmaslik,  gʻaflatga  solib  turib  birdan  qoʻlga 

tushirish  uchun  avzoyini  sira  bildirmaslikka  harakat  qildi.  A.  Qahhor, 

Qoʻshchinor.  

*Havoning  avzoyi  buzuqqor  yogʻadigan.  Avzoyini  olmoq  kayfi-holini, 

sirini bilmoq, qoʻyniga qoʻl solib koʻrmoq.  

*Avlod  –ajdod  –  1  Biror  shaxsning  yoki  biror  davr  kishilarining  ota-

bobolari va bola- chaqalari. 

2. Qarindosh- urugʻlar. Avlod- ajdodini surishtirmoq.  

*Azon  –  1  diniy.  Soʻfining  masjidda  jamoat  boʻlib  namoz  oʻqishga 

chaqirigʻi. Masjiddan shom azoni eshitildi. Sh. Toshmatov, Erk qushi.Shukur soʻfi 

mezanaga chiqib azon aytdi.A. Qodiriy, Mehrobdan chayon.  

2. koʻchma Tong yorishgan payt, tonggi gʻira-shira mahal, tong. – Shu boʻyi 

tuni bilan yigʻlab chiqibdi, soʻng, senday erga tekkuncha, qora yerga tegib qoʻya 

qolay”  deb,  azonga  yaqin  bir  iloj  qilib  qochibdi,  -  dedi  Davlatyor.  P.  Tursun, 

Oʻqituvchi.   

---