Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti filologiya fakulteti

41 

 

Hozirgi  oʻzbek  tilidagi  tush  payti,  tushki  ovqat  birikmalarida  qoʻllanuvchi 

tush soʻzi kun chiqish va botishga nisbatan teng, oʻrta ma’nosini anglatib keladi.  

“Yoʻl-yoʻriq  juft  soʻzidagi  yoʻriq  soʻzini  A.  Gʻulomov  yoʻl  soʻzining  bir 

varianti  deb  izohlaydi  va  yoʻrgʻa,  yoʻrigʻi      soʻzlari    yoʻl  soʻziga  aloqador 

ekanligini uqtiradi.‖

56

 

Yarimsoʻzi  oʻzbek  tilida  yormoq  feʻliga  –im  qoʻshimchasini  qoʻshish  orqali 

yasalgan, bu soʻzga yana yorti soʻzi qoʻshilishi bilan juft soʻz hosil boʻlgan. Yorti 

soʻzi  esa  yarim  soʻzining  fonetik  varianti  boʻlib,  yormoqma’nosini  anglatadi  va 

yarim- yortima’nosida ishlatiladi.  

“Million” soʻzining paydo boʻlishi sayyoh Marko Poloning Osiyoga sayohati 

bilan  bogʻliq.  ―Mille‖  italiyancha  ―  ming‖  degan  ma’noni  anglatadi,  unga 

italiyancha  ―  one‖  qoʻshimchasi  qoʻshilib,  ―  mingta  ming‖  tushunchasini  beradi, 

yaʻni  million  mingta  ming  deganidir.  Million  juda  katta  raqam  boʻlib,  Moskva 

bilan Leningrad orasi million qadamdir. Million kun 27 asrdir, million varoq bu 50 

metr balandlik deganidir. 

Bundan  tashqari  tilda  oʻzlashma  soʻzlar  ham  boʻlib,  ular  tilning  lugʻat 

boyligini  boyishiga  xizmat  qiladi.  Bunday  soʻzlarga  misol  qilib,  yana 

M.Rahmonovning ― Soʻzlar olamiga sayohat‖ kitobiga murojaat qilamiz.  

Rus tilidagi  tovar,  karandash  (  qara dash),  kolbasa  ( qoʻl basti),  stakan ( tos 

takan, yogʻoch kosa), katorga ( qatirgʻa), boyar ( boy er), ataman ( ota man), artel 

(  atr  il,  ortdagi  el)  kabi  soʻzlar  oʻzbek  tilidan,  yaʻni  turkiy  tillardan  rus  tiliga  va 

boshqa  tillarga  oʻtib  oʻzlashdi.  Hozirgi  kunda  esa  bu  soʻzlarning  koʻpi 

internatsional soʻz boʻlib, yana oʻzbek tiliga kirib keladi. Rus tiliga arab, fors- tojik 

tillaridanham koʻplab soʻzlar oʻtib oʻzlashgan.Bu xil soʻzlar oʻz fonetik qiyofasini 

oʻzgartirgan  holda  hozir  rus  tili  va  boshqa  tillar  lugʻat  sostavida  ―  hayot 

kechirmoqda‖.  Masalan,  admiral  (  amir  al-bahr),  algebra  (  al-jabr),  alkogol  (al-

kuhul), magazine ( mahazin), alkaloid ( al-kaliy).  

                                                           

56

 Раҳмонов М. Сўзлар оламига саёҳат. Т.,2011.42-б 

---