O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona davlat

Siyosiy munosabatlar deb jamiyatning siyosiy hayoti va uning siyosiy jarayonlarida uzluksiz harakatda bo’lgan siyosat sub’ektlari va ularning ob’ektga qiladigan ta’sirini ifoda qiluvchi harakatlarning umumiy ifodasi yoki ularning birligiga aytiladi⁶.


3. Siyosiy tizim tushunchasi, mohiyati, tuzilishi, vazifalari va tipologiyasi
Siyosiy tizim – siyosatni, jamiyatda hokimiyat va davlat boshqaruvini shakllantirish va amalda ro’yobga chiqarish bilan bog’liq munosabatlar, harakatlar, tashkilotlar tizimidir. Siyosiy tizim – davlat va nodavlat tashkilotlar majmuini ifodalovchi umumijtimoiy tushuncha.
Siyosiy tizim sub’ektlarini 1) hokimiyat; 2) davlat; 3) siyosiy partiyalar; 4) ijtimoiy-siyosiy harakatlar; 5) shaxs, siyosiy lider kabilar tashkil etadi. Siyosiy ong, siyosiy madaniyat, siyosiy faoliyat kabi tushunchalarga esa siyosiy tizim in’ikosi sifatida qaralishi lozim⁷ .
Jamiyat siyosiy tizimi tarkibi, tuzilishi jihatidan 4 asosiy elementdan tashkil topgan:
1) Siyosiy institutlar, ular o’rtasidagi munosabatlar.
2) Siyosiy qoidalar, ong va madaniyat.
3) Siyosiy faoliyat.
4) Siyosiy jarayon.
Siyosiy tizim tuzilishi – tipologiyasi quyidagilardan iborat:

1. 
   Siyosiy tizimning markscha tipologiyasi. Bunda formatsiya turi va ijtimoiy-iqtisodiy tarkibi kabi tushunchalarga asoslanadi (quldorlik, feodal, burjua, sotsialistik siyosiy tizim).
   
2. 
   Siyosiy tizimning g’arb tipologiyasi. Siyosiy tartibot xarakteriga ko’ra: demokratik, avtoritar, totalitar tizimlarga ajratilgan.⁸
   
3. 
   Siyosiy tizimning an’anaviy va modernizatsiyalashgan (yangilangan) turi. Bunda rivojlanmagan fuqarolik, siyosiy rollar, vazifalarning bo’sh taqsimlanganligi, hokimiyatni asoslashning xorezmatik usuli yotadi.
   
4. 
   Yangilangan zamonaviy tizim tipologiyasi: rivojlangan fuqarolik jamiyati, aniq taqsimlangan, siyosiy rollar, hokimiyatni asoslashning ratsional usuliga ega.
   

Siyosiy tizim o’z xususiyatiga ko’ra jamiyatning boshqa tizimlaridan quyidagicha farq qiladi:

1. 
   Siyosiy tizim ustunroq mavqega ega bo’lib, u qabul qilgan qarorlar butun jamiyat va uning kichik tizimlari uchun majburiydir.
   
2. 
   Siyosiy tizim ijtimoiy muhit va avvalo jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy tuzilmasi bilan bog’lanib ketgan.
   
3. 
   Siyosiy tizim nisbiy mustaqil bo’lib, uning tuzilishi, rollari, funktsiyalarining maxsus qurilmasi mavjud bo’ladi, ya’ni u mustaqildir.