O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

Elastiklik
– materialning kuch ostida shakli o’zgarishi va kuch 
olinganidan keyin boshlang’ich shakl va o’lchamlariga qaytish 
xossasidir. Material elastikligini yo’qotmaydigan eng katta kuchlanish 
elastiklik chegarasi deb ataladi. Elastiklik qurilish materiallarining ijobiy 
xossasi hisoblanadi. Misol tariqasida elastik materiallardan rezina, 
po’lat, yog’och-taxtani aytish mumkin. 
Plastiklik 
– materialning kuch ta’sirida yorilmasdan va darz 
ketmasdan shakl va o’lchamlarini o’zgartirish hamda kuch olingandan 
keyin o’zgargan shakl va o’lchamlarida qolish xususiyatidir. Bu xossa 
elastiklikka qarama-qarshi. Qo’rg’oshin, gil qorishmasi, qizitilgan bitum 
plastik materialga misol bo’ladi. 
Mo’rtlik 
– materialning tashqi kuchlar ta’sirida shakli o’zgarmay 
bir onda buzilish xossasidir. Mo’rt materiallarga tabiiy toshlar, keramik 
materiallar, shisha, cho’yan, beton va boshqa shu kabilar kiradi. 

---

18
Materiallarning zarbga qarshilik ko’rsatishi deb
, zarb kuchlari 
ta’siri ostida materialning yemirilishga qarshilik ko’rsatish xossasiga 
aytiladi. Mo’rt materiallar zarb kuchiga chidamsizdir. 
Materiallar qattiqligini aniqlashning bir necha usullari mavjud. 
yog’och – taxta, beton qattiqligi namunalarga po’lat sharchani bosib 
aniqlanadi 
Eyilish deb
, yedirilish va zarb birgalikda ta’sir qilganda 
materialning buzilishiga aytiladi. Materialga bunday ta’sir yo’l 
qoplamalari, pollar, bunkerlar va shu kabilardan foydalanishda sodir 
bo’ladi. Materiallarning yeyilishga qarshiligi maxsus aylanadigan 
barabanlarda sinab aniqlanadi. 
1.4. Materiallarning kimyoviy tarkiblari 
Materiallarning kimyoviy tarkiblari unga tegib turgan moddalar 
ta’siri ostida kimyoviy o’zgarish xususiyatini ko’rsatadi. Materialning 
kimyoviy xossalari juda xilma-xil bo’lib, ulardan asosiylari – kimyoviy 
jihatdan turg’unligi va korroziya bardoshligidir.