O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

11.4. Ruxsat etilgan kuchlanishlar 
Metall konstruktsiyalarni loyixalashda metall konstruktsiya 
elementlariga ta’sir etuvchi hisobiy yuklanishlar kombinatsiyasiga 
bog’liq holda, materiallarning cho’zilishdagi, siqilishdagi, egilishdagi 
ruxsat etilgan kuchlanishlari hisobga olinadi. Umumiy ishlarga 
mo’ljallangan ko’prik kranlarning metall konstruktsiyasini 11.2 va 11.3 
jadvalda keltirilgan ruxsat etilgan kuchlanishlar bo’yicha hisoblab 
tayyorlanadi. 
Prokat po’latlarning normativ va hisobiy qarshiliklari 
11.2 – jadval. 
Po’lat markasi 
Oquvchanlik 
chegarasi, 
MPa 
Yuklanish ta’siridagi ruxsat etilgan 
kuchlanish, MPa 
O’q bo’ylab 
ta’sir etuvchi 
yuklanish 
Eguvchi 
moment 
Kesuvchi 
kuch 
VSt, 3 (GOST 380-71) 
10G2SD (GOST 5058-57) 
15 XNSD 
240 
340 
350 
190 
240 
260 
200 
265 
275 
120 
145 
160 
VSt 3 kp, sp po’latlar uchun ruxsat etilgan kuchlanishlar 
11.3 – jadval. 
Ish rejimi 
Yuklanishlar kombinatsiyasi 
1 
2 
Ruxsat etilgan kuchlanishlar, MPa 
Normal 
Urinma 
Normal 
Urinma 
Engil va o’rta 
Og’ir va juda og’ir 
160 
140 
100 
85 
180 
170 
110 
100 
Siqilishdagi ruxsat etilgan kuchlanish 320 MPa ga teng qilib 
olinadi. 11.2-jadvaldan ko’rsatilgan ruxsat etilgan kuchlanish St.3 
markali po’lat uchun varaqa qalinligi 40-60 mm bo’lganda – 15 %ga, 60 
mm dan ortiq bo’lganda 20 % ga, 32...40 mm qalinlikdagi kam 
legirlangan po’lat varaqa uchun 8 % ga kamaytiriladi. Metall 
konstruktsiyalar elementlarining flyus qatlami ostida avtomatik va yarim 
avtomatik 
usulida, 
shuningdek, 
342A 
elektrod 
bilan 
qo’lda 
payvandlangan choklari uchun ruxsat etilgan kuchlanishlar 11.4, 11.5 – 
jadvallarda keltirilgan.

---

154 
Payvand chok uchun hisobiy qarshiliklar 
11.4-jadval. 
Payvand 
chok 
Kuchlanish turi 
Elektrod bilan qo’lda va avtomatik 
payvandlangan choklar uchun ruxsat 
etilgan kuchlanishlar 
E42 va 
Z42A 
E50A 
Payvandlangan po’lat markasi 
St3 va VSt3 
10G2SD 
15XNSD 
Uchma-
uch 
Burchakli 
Siqilish 
Odatdagi sinash usulini 
qo’llashdagi cho’zilish 
Yuqori aniqlikdagi sinash 
usulini qo’llashdagi 
cho’zilish 
Siqilish, cho’zilish, qirqilish 
190 
160 
190 
115 
240 
200 
240 
140 
260 
220 
260 
155 
Ish rejimiga bog’liq holda payvand choklar uchun ruxsat etilgan 
kuchlanishlar 
11.5-jadval 
Payvand chok turi 
Ta’sir etish turi 
Ish rejimi 
Engil va o’rta 
Og’ir 
Ruxsat etilgan kuchlanish, MPa 
Uchma-uch 
Uchma-uch va 
valikli 
CHo’zilish 
Siqilish 
Qirqilish 
160 
180 
115 
150 
170 
110 
Elementlar parchinlab yoki boltlar yordamida biriktirilgan metall 
konstruktsiyalarning parchin mixlari va boltlari uchun hisobiy 
qarshiliklar 11.6-jadvalda keltirilgan. 
Parchin mixlar va boltlar uchun ruxsat etilgan kuchlanishlar. MPa. 
11.6-jadval 
Po’lat parchin mix markasi 
St2 va St3 
St3 
09G2 
Konstruktsiya po’lat materialining 
markasi 
St3 
10G2SD 
15XNSD 
Kuchlanish turi 
Qirqi
lish 
Siqili
sh 
Qirqi
lish 
Siqili
sh 
Qirqi
lish 
Siqili
sh 
Zavod sharoitida tayyorlash 
Montaj qilish sharoitida tayyorlash 
uchun 
150 
130 
380 
320 
190 
170 
480 
410 
210 
160 
520 
440 

---

155