O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

 

---

122 
10.2. Domkratlar 
Montaj va ta’mirlash ishlarida yuklarni uncha katta bo’lmagan 
balandlikka ko’tarish uchun domkratlardan foydalaniladi. Reykali, vintli 
va gidravlik domkratlar keng tarqalgan. 
Reykali domkrat.
U yo’naltiruvchi bo’yicha siljuvchi reyka 2, 
buriladigan yuk ko’taruvchi kallak 3, taglik 4 va korpus 1 dan iborat 
(10.1-rasm). Yukli reyka dasta 5 ga aylantirish yo’li bilan tishli uzatma 6 
yordamida ko’tariladi. Domkratni ishlashi uchun to’xtatuvchi qurilma 
ko’zda tutilgan bo’lib, u quyidagicha ishlaydi. Val 7 va tishli g’ildirak 8 
vintsimon rezbaga ega. Vtulka va dastaning yuza tekisliklarida 
xrapovikli g’ildirak 9 joylashgan.
Yukni ko’tarishda dasta rezba bo’ylab chapga siljiydi. Xrapovik 
g’ildirakni to’xtatadi va reykani tishli uzatma orqali yuqoriga ko’taradi. 
Ko’tarilish tugashi bilan dasta xrapovikli g’ildirak ilmog’i bilan 
to’xtatiladi va val orqaga aylanib ketmaydi. Yukni tushirishda dasta 
qarshi tomonga aylantiriladi va bir vaqtning o’zida xropovikli g’ildirakni 
bo’shatib rezba o’ngga harakat qiladi. Reykali domkrat yukni 
ko’tarishga sarflanadigan kuch quyidagicha aniqlanadi:

Ru
Qd
P
2
0



 
 (10.1) 
bu yerda: d
0 
– shesternya boshlang’ich aylanasi diametri, m; R – dasta 
uzunligi, m; u – uzatmaning umumiy uzatishlar soni; 

– uzatmaning 
foydali ish koeffisienti (

=0,65…0,85)
.
Reykali domkratlar yordamida 6 tonna 0,6 m balandlikka ko’tarish 
mumkin. 
 
10.1-rasm. Reykali domkrat. 
a) umumiy ko’rinishi; b) to’xtatgich.

---

123 
1-korpus, 2-reyka, 3-buraladigan yuk ko’taruvchi kallak, 4-taglik,
5-dasta, 6-uzatma, 7-val, 8-tishli g’ildirak, 9-xropovikli g’ildirak, 10-
prujina. 
Vintli domkrat.
Vintli domkrat bronza gayka 8 li korpus 1 (10.2-
rasm) to’g’ri burchakli yoki trapetsiyasimon rezbali vint 2, yuk kallagi 3 
va treshyotkali dastak 6 dan iborat. Dasta vintning doirasimon qismiga 
erkin o’rnatilgan. 
Treshyotka vintni kvadrat qismiga kiygizilgan tishli g’ildirak 4 va 
ushlagich (sobachka) 7 dan iborat. Vintni yo’nalishga bog’liq holda 
ushlagich o’z o’qi 5 ning chetki holatlaridan biriga buriladi va prujinali 
10 to’xtatgich 9 bilan ushlab turiladi. Vint gayka jufti o’z-o’zini 
to’xtatib yukni ushlab tura oladi. SHuning uchun vintli domkratlarda 
to’xtatish qirilmasi yo’q. Vintli domkratlarning yuk ko’tarish qobiliyati 
50 tonnagacha, yuk ko’tarish balandligi esa 0,35 m. ko’tarilayotgan yuk 
miqdori 20 tonnadan ortganda dastadagi kuchlanish ortadi.
Vintli domkrat dastasini qo’l bilan aylantirganda dastadagi 
kuchlanish quyidagi formula bilan aniqlanadi:
P
Qr tg
R


(
)
 

, (10.2) 
bu yerda: 
R 
– qo’lda aylantirilganda dastada hosil bo’ladigan 
zo’riqish kuchi, 
N
; 
Q 
– qo’yilgan kuch, N; 
r
– vint radiusi m; 

– 
domkrat foydali ish koeffisienti; 
R
– dasta uzunligi, m; 

– vint 
chizig’ining ko’tarilish burchagi; 

– ishqalanish burchagi, grad. 

---

124