O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

 
9.4-rasm. Shlam nasosi. 
1-so’ruvchi patrubka, 2-nasos, 3-haydovchi patrubka, 4-tana, 5-shpilka, 
 6-qopqoq, 7-teshik, 8-salnik, 9-gayka, 10-podshipnik, 11-val, 12- 
podshipnik, 13-mufta. 
Shlam va pulpalar haydash uchun qo’llaniladigan markazdan 
qochma nasoslar texnik tavsifi 9.3-jadvalda keltirilgan. 
Markazdan qochma nasoslarning texnik tavsifi 
9.3-jadval 
Ko’rsatkichlar 
6FSH
-11 
6FSH
-7s 
6FSH
-7a 
GrT1
00/40 
Gr160
/ 
31,5 
Gr400
/ 
40 
Gr800
/ 
40 
GrT125
0/71 
Gr1
60/5
0 
Unumdorligi, 
m
3
/soat 
Bosishi, m 
Aylanish 
tezligi, ayl/min 
Nasos FIK , % 
Nasos quvvati , 
kvt 
Massasi , t 
100 
54 
2950 
- 
100 
- 
150 
60 
1470 
- 
125 
- 
200 
60 
1470 
- 
125 
- 
100 
40 
1450 
55 
- 
0,37 
160 
31,5 
1450 
66 
25 
0,6 
400 
40 
965 
67 
85 
1,1 
800 
40 
725 
68 
160 
2,2 
1200 
71 
965 
67 
420 
5,3 
160 
50 
725 
69 
340 
3,6 
 

---

118 
9.6.1. Gidrotransportlovchi uskunalar hisobi 
Gidrotransport qurilmasining hisobi uning quvuri diametrini, 
umumiy bosishi va yuritma quvvatini aniqlashdan iborat. 
Hisoblashning birlamchi asoslari sifatida kerakli pulpa miqdori, 
uning tavsifi va pulpa uzatish quvur trassasi sxemasi kerak. 
Pulpaning muhim ko’rsatkichlaridan biri bu undagi tuproq 
miqdoridir. Bu ko’rsatkich gidroaralashma hajmiy kontsentratsiyasi deb 
nomlanadi: 
S = (

p
- 

s
) / (

x
- 

s
),
(9.11) 
bu yerda: 

p 
– pulpa zichligi , t/m
3 
;

s
= 1 t/m
3
– suv zichligi; 

x
– 
xom ashyo zichligi, t/m
3
. 
Pulpaning zichligi (t/m
3
) quyidagicha aniqlanadi : 

p
= V
s

s
+ V 
x

x
,
(9.12)
bu yerda: V
s
va V 
x
- 1 m
3 
pulpadagi suv va xom ashyo hajmlari, 
m
3
. 
Pulpa nasosining uzatishi: 
P
p
= P 
x
/ (3600

p
),
(9.13)
bu yerda: P 
x
– nasosning pulpa uzatish miqdori, t/soat. 
Quvur diametrini vodoprovodlar normalari asosida qabul qilinadi 
(m): 
D =
 P
p 
,

(9.14) 
Olingan natijani quyidagi standart quvurlar diametrlar qatorining 
eng yaqin sonigacha tenglashtiriladi: 0,2; 0,25; 0,3; 0,35; 0,40; 0,45; 
0,5; 0,6 m. 
Zarrachalar o’lchamlari 0,2 mm dan kichik bo’lgan pulpalar 
uchun kritik tezlik quyidagicha aniqlanadi: 

kr
= n



/
)
(
gD

(9.15)
bu yerda; n = 0,7 – 1,2 – pulpaning aralashganligini belgilovchi 
koeffisient. 
Eng yaxshi sharoit quyidagi holda bo’ladi: 

p
= ( 1,1 - 1,2 )

kr
(9.16) 
Pulpaning quvur ichida harakati jarayonida uning bosimi 
yo’qotilishi bilan kuzatiladi. Buning sababi pulpa yo’l mobaynida 
ma’lum balandlikka ko’tariladi hamda gorizontal harakati paytida 
yo’qotishlar kuzatiladi:
N 
p
= ( h + K L i )

p 
/ 

s
, (9.17) 
bu yerda: h – pulpa ko’tarilishining geodezik balandligi, m (pastliklar
bo’lgan chog’da h minus belgili olinadi); K = 1,1 – mahalliy 

---

119 
qarshiliklarda yo’qotilayotgan bosim (kranlar, to’sqichlar va boshq.); L
- quvur uzunligi, m; i-1 m quvurning uzunligiga to’g’ri keluvchi toza 
suv harakatidagi yo’qotishlar : 
i =

 

p
2
/ (D g) , (9.18) 
bu yerda: 

- quvur diametriga bog’liq gidravlik qarshiliklar 
koeffisienti. 
Δ, m 0,15 0,2 0,25 0,3 0,35 0,4 0,45
0,5

0,0185 0,018 0,0175 0,0165 0,016 0,0155
0,0155 0,015 
Nasosning elektr yuritmasi quvvati quyidagi tenglamadan topiladi:
N = K 
z
P
 p
N
p


p
(9.19) 
bu yerda: K 
z
= 1,1 – 1,2 – zapas koeffisienti.