O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona Davlat universiteti

Asosiy vakolatlarga asoslangan rivojlanish strategiyasi. So'nggi yillarda strategik menejment sohasidagi ko'plab tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, korporatsiyalarning raqobatdagi muvaffaqiyati uchta asosiy omilga bog'liq (2.22-rasm):
Ichki vakolatlar;
Tashqi vakolatlar;
Dinamik qobiliyat.


Anjir. 2.22. Raqobat omillarining o'zaro bog'liqligi
Zaif dinamikasi strategik yo'nalishlarni rivojlantirish jarayonlari (masalan, past innovatsion salohiyat, bozordagi o'zgarishlarga tez moslashish va bilimlarni boshqarish qobiliyati) Mamlakatimiz korxonalarining raqobatbardosh mavqeining eng muhim sabablaridan biridir.
Ostida ichki va tashqi vakolatlar korporatsiyalarga muhim, eng yuqori raqobatdosh ustunliklarni beradigan omillarni tushunish. Qoida tariqasida, bu omillarni yaratish uchun muayyan vaqt va tajribani talab qiladigan omillardir. Masalan, ichki kompetentsiyalar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
ITI (nou-xau, texnologiya, raqobatbardosh mahsulotlar yaratish qobiliyati);
Loyihani boshqarish, marketing, marketing, rejalashtirish, byudjetlashtirish, xodimlarni rag'batlantirish uchun samarali ishlaydigan biznes jarayonlarning mavjudligi;
Raqobatchilar foydalana olmaydigan noyob texnologiyalarning mavjudligi;
Bozorda bo'lmagan malakali kadrlarning mavjudligi va ularni tayyorlash ko'p vaqtni talab qiladi.
Tashqi vakolatlarga quyidagilar kiradi:
Ta'minlovchilar va iste'molchilar (agentlar, dilerlar va distribyutorlar) bilan aloqalar;
Lobbi imkoniyatlari (davlat idoralari bilan aloqa - ayniqsa korporatsiyalar uchun muhim);
Kerakli miqdorda, qisqa muddatda va maqbul narxda mablag 'bilan ta'minlash imkoniyati (moliya institutlari va investorlar bilan aloqa).
Muvaffaqiyatning asosiy omillari, ya'ni korxonaning raqobatbardosh mavqei va kelajakda uning farovonligiga ta'sir qiluvchi omillar quyidagilardir:
Bozor ilmiy maktabida etakchilik qiladigan o'zining yoki strategik bog'liqligi;
Maxsus mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan maxsus ishlab chiqarish aktivlari (maxsus texnologiyalar) mavjudligi;
Bozorni chuqur bilish, mahsulotning oxirgi foydalanuvchilarining o'zgaruvchan ehtiyojlarini tushunish;
Barqarorlikni saqlagan holda, talabning keng miqyosli o'zgarishlariga tez va moslashuvchan javob berish qobiliyati;
Korxonani moliyalashtirish, har xil mulkchilik shakllarini izlash va jalb qilish qobiliyati;
Korporativ va davlat sirlarini saqlash rejimini ta'minlash.
Shunday qilib, korporatsiyaning bozor etakchisiga erishishga yo'naltirilgan rivojlanish strategiyasi asosiy vakolatlarni mustahkamlashga, dinamik qobiliyatlarni rivojlantirishga va korxonaning zaif tomonlarini zararsizlantirishga qaratilgan mexanizm bo'lishi kerak.
Korporativ tuzilmalarning yaratilishi jiddiy tahdid soladi. Ma'lumki, so'nggi o'n yil ichida eng muvaffaqiyatli xalqaro korporatsiyalar o'z bizneslarini yuqori samarali tashkilotlar (AQSh va Evropada yuqori darajadagi tashkilot, Yaponiyada keitsu) tamoyillariga muvofiq ravishda qayta tashkil etdilar, ular amalda an'anaviy tuzilmalarga nisbatan o'zlarining afzalliklarini isbotladilar.
Bunday tizimlarning asosiy printsiplari quyidagilardan iborat:
Ishlab chiqarish bo'linmalarini iste'molchilarga yo'naltirish;
Boshqaruv darajasi bo'yicha vakolat va javobgarlikni maqbul tarzda berish;
Markaziy idoralarni qisqartirish orqali boshqaruv tuzilmalarini modernizatsiya qilish;
Axborot texnologiyalaridan keng foydalanishga asoslangan biznes-jarayonlarning qayta tashkil etilishi;
Samaradorlikni baholash uchun aniq belgilangan mezonlar mavjudligi.
Tajriba shuni ko'rsatadiki, markazdan mahkam boshqariladigan korporativ tuzilmalar taqsimlangan tizimdan ustun turadi dinamik qobiliyatlar. Shunchaki bunday tuzilmalarni yaratish maqsadlarni noto'g'ri belgilash, funktsiyalar va vakolatlarni, axborotni boshqarish resurslarini va hokazolarni noto'g'ri taqsimlash tufayli raqobatdoshlikni yo'qotishiga olib kelishi mumkin.
Amaliyot shuni ko'rsatadiki, ko'pincha markazda vakolat etarli darajada to'plangan va hech kim o'z faoliyati natijalari uchun javobgar bo'lmaydi, kamdan-kam hollarda haqiqatan ham mas'uliyatli qaror qabul qila olmagan o'rta darajadagi ishchilar. Ishlab chiqarish va biznes jarayonlarini bevosita amalga oshiradigan ijrochilar darajasiga vakolat va mas'uliyat yuklangan taqsimlangan tuzilmalar optimallashtirilgan bo'lib, haddan tashqari noaniqlik va qattiq raqobat sharoitida etakchilikni ta'minlaydigan moslashuvchan va dinamik biznes tizimlarini yaratishga imkon beradi.
Samarali boshqaruvning zaruriy sharti aniq, o'lchab bo'ladigan va erishish mumkin bo'lgan vazifalarni shakllantirishdir. Maqsad ko'rsatkichlari barcha manfaatdor tomonlarning manfaatlarini hisobga olgan holda mutanosib bo'lishi kerak. Maqsadlarning ziddiyati davlat mulki bo'lgan tuzilmalarni boshqarish samaradorligining past sabablaridan biridir.
To'liq huquqli korporatsiya boshqaruv samaradorligini baholash mezonlari sifatida boshqaruv jarayonida foydalanilishi mumkin bo'lgan aniq va o'lchanadigan strategik, moliyaviy va operatsion maqsadlarga ega bo'lishi kerak.
Zamonaviy sharoitda faoliyatning uchta yo'nalishini ajratib ko'rsatish mumkin, bunda korxona raqobatda muvaffaqiyat qozonish imkoniyatiga ega bo'lmaydi va shuning uchun uzoq muddatli omon qolish mumkin:
Marketing rahbariyati;
Innovatsiyalar sohasida etakchilik;
Samarali ishlab chiqarish (arzon narxlar va yuqori sifat).
Ishda keltirilgan eng yirik diversifikatsiyalangan kompaniyalarning korporativ tuzilmalarini tahlil qilish ushbu strukturaning funktsional tomonlarini o'rganishga va korporatsiya hayotidagi tuzilishning asosiy elementlarining tamoyillarini ta'kidlashga imkon beradi. Korporativ markazning funktsiyalari va uning ishlash mexanizmi odatda quyidagi komplekslarga kiradi:
Korporativ biznes portfelini shakllantirish;
Korporativ portfelning samaradorligi va daromadliligini oshirish;
Xarajatlar va moliyalashtirish manbalarini boshqarish;
Tashqi muhit bilan munosabatlarni shakllantirish (hukumat, sheriklar, mijozlar va boshqalar).
Ba'zi funktsiyalar turli xil korporativ tuzilmalar uchun bir xilda bajariladi (masalan, moliyalashtirish va tashqi muhit bilan munosabatlarni boshqarish). Shu bilan birga, biznes portfelini shakllantirish va uning daromadliligini oshirish bo'yicha faoliyat korporativ markazni tashkil qilishning turli modellari doirasida o'zboshimchalik shaklida bo'lishi mumkin (2.5, 2.6-jadval).
2.5-jadval. Biznes portfelini shakllantirish uchun korporativ tuzilmaning funktsiyalari


2.6-jadval. Korporativ markazning modellari



Masalan, strategik me'mor modeli ustida ish olib boradigan korporativ markaz ikkita asosiy funktsiyani bajaradi: biznes bo'linmalarini rivojlantirish bo'yicha umumiy tushunchani shakllantiradi; biznesni nazorat qiladi. Strategik nazoratchi rolini o'ynaydigan bosh markaz biznes bo'linmalari strategiyalarini funktsional tahliliga e'tibor qaratadi va barcha bo'limlar uchun umumiy xizmatlarni birlashtiradi. Strategik boshqaruvchi model biznes bo'linmalari strategiyasining asosini tashkil etuvchi funktsional vazifalarni asoslashga qaratilgan.
Korxona markazining samarali tarkibini aniqlashning hal qiluvchi mezoni qo'shimcha aktivlar potentsialidir, bu esa kompaniya aktivlari portfelini shakllantirish yoki uning samaradorligini oshirish omillar yordamida ta'minlanadi (2.7-jadval).
2.7-jadval. Kompaniyaning qo'shimcha qiymatini oshirish usullari

(Materiallar quyidagilar asosida berilgan: Menejment asoslari. A. I. Afonichkin tomonidan tahrirlangan. - Sankt-Peterburg: Peter, 2007)