O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti

 
 

---

43
12-rasm.Simmetriya va assimmetriyani badiiy kompazitsiyada mosligi. 

---

44
13-rasm.Tabiatda simmetriya va assimmetriyadan foydalanish. 

---

45
14-rasm.Tabiatda simmetriya va assimmetriyadan foydalanish. 

---

46
Proporsiya 
– bu shaklni bir-butunlikka erishishga yordam beradigan 
kompozitsiyaning klassik vositalaridan biridir. Masshtab va proporsiya uzliksiz 
bir-biriga bog‘liqdir. Proporsiya ikki nisbatni tengligidir.
Har bir bino, uy-joy, yoki jamoat binolari, sanoat mahsulotlari o‘z 
proporsiyasiga ega. Proporsionallik- bu qandaydir kattalikka ma’lum nisbatda 
bo‘lishidir. Proporsional kattalik bir-biriga bog‘liq kattalik bo‘lib, ulardan biri-bir 
necha marta kattalashishiga qarab, boshqalari ham shuncha marta kattalashadi. Aks 
holda proporsiya buziladi. Shaklning elementlari nisbati-barcha kompozitsiyani 
qurish uchun asosdir. Buyumni, mahsulotning har bir elementi o‘ziga yaxshi, 
chiroyli bo‘lsin, agar uning hajmiy-fazoviy strukturasini aniq proporsional sistema 
birlashtirmasa, shaklni bir butun deb hisoblash qiyin. Proporsionallashni ijodiy 
jarayon deb qarash kerak, shu sababli har bir inshoat, har bir sanoat mahsuloti 
o‘lchamlar nisbatini bir butun tizimini namoyon etadi, har biri aniq vazifani 
bajaradi. Proporsiya konkret sharoitni, joy va predmet vazifasini hisobga oladi. 
Aytaylik dastgohni avval kinematik sxemasini aniqlamay turib, proporsionallash 
mumkin emas. Predmetlar dunyosida, tabiat dunyosidagi kabi bir-biriga bog‘liq 
proporsional bo‘lishi mumkin. Proporsiya katta badiiy ahamiyatga ega. Proporsiya 
bilan shakl elelmentlarining o‘lchamlari mosligi, barcha qismlari bir-biri bilan va 
butun garmoniyada bo‘lishini aniqlaydi. Barchasi ichida “tilla qirqim” deb 
nomlanuvchi, 1,62 raqam bilan ifodalangani alohida ajralib turadi.
AB qismni proporsiyada bo‘lishi uchun “tilla qirqim”, nuqta va B ga 
perpendikulyar taxlash yetarli. BC=AB/2 ba AB tomonda AD=AC-BC ni qo‘shish: 
nisbatan AD:DB=AB:AD=1,62. “Tilla qiriqim” bezida uchli yulduzni qurishda 
foydalanilgan, bunda har tomonlarni kesishish nuqtasi yulduz tomonlarini “tilla 
qirqimga” nisbatan teng ikkiga bo‘ladi. “Tilla qirqimning siri” azaldan ma’lum 
bo‘lgan, lekin ushbu atamani Leonardo da Vinchi hayotga tadbiq etdi. Parfenon va 
Fidin haykallari, gek guldonlari, ilgari Misr ehromlari, bularning barchasi ilmiy 
tadqiqotchilar tomonidan musavvir va rassomlar amalda oddiy nisbat-“tilla qirqim” 
dan foydalanganliklarini aniqladi. Ulug‘ usta Stradivarius ushbu nisbatni qo‘llashi 
omadli bo‘lib, tengi yo‘q skripkani yaratdi. 

---

47