O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti

4 – rasm. Tabiatdagi va texnikada teng taqsimlanish.

---

29
5-rasm. Tabiatdagi va texnikada teng taqsimlanish. 

---

30
1.3. Shaklning dinamikligi va statikligi 
Dinamika-bu shaklni harakatini, ilgarilanishini ko‘z orqali qabul qilish. 
Taqqoslash uchun misol kub va balon uch tomoni piramida. Kub mustahkam 
kenglik taassurotini beradi, piramida esa ko‘z harakatini qirrali yoki kengligi 
bo‘yiga pastdan yuqoriga qarashga undaganday bo‘ladi. 
Dinamik shakl harakatsiz mas. Pyotr-I haykali Lelingradda falkoni, 
skulpturlar guruhi V.I.Muxina, “Ishchi va kolxozchi” va Moskvadaxalq xo‘jaligi 
yutuqlari ko‘rgazmasida o‘rnatilgan-obyektlarga, shuningdek tez harakatlanuvchi 
predmetlar: samalyotlar, yengil mashinalar va boshqalarga xos. Ushbu 
xususiyatlarni harakatsiz va harakatlanayotgan predmetlarda turlicha namoyon 
bo‘ladi. Masalan: agar tokirlik dastgohi dinamik shaklda bo‘lsa ham, bu 
dastgohning ekspluatatsiyasi talablariga asoslanmagan, dastgohning vazifasi va 
uning qanday ishni bajarishini anglatmaydi. Bu sifat ko‘rsatkichini aniqlab 
olmaydi va uning vazifa funksiyasiga ziddir. Agar poyga mashinasi yoki tovush 
tezligidan yuqori tezlikka ega bo‘lgan samolyotni olsak, uning shakli predmetni 
mohiyatini ifodalaydi, tezlik qancha yuqori bo‘lsa, shakl shuncha intiluvchan 
bo‘ladi. 
Endi tabiatga murojaat qilamiz. Ayiq va kiyikni taqqoslaymiz. Ayiqning 
gavdasi katta va og‘ir, kiyik esa yengil tik qomatli, dinamik harakatlanadi, yashash 
uchun kurashda aniq kuchi bilan yengadi, kiyik esa avvalo yengillik, yugirish 
tezligi muhim. Barchasi asoslangan. Dinamiklik shaklni ko‘zga tashlanadigan, 
faol, boshqalardan sezilarli ajralab turadigan qiladi. 
Statistika- 
butinch, sokin holat, shakl muvozanati, geometrik asosda barcha 
tuzilishlari bo‘yicha barqarorlikdir. Statik predmetlarda aniq markaz bo‘lib, o‘ziga 
xos o‘q, uning atrofida shakllanadi. Barcha maishiy predmetlar-muzlatkich, kir 
yuvish mashinasi, radio-teleaparatlar, oshxona jihozlari statik shaklga ega. 
Ba’zida buyumlar ushbu ikki boshlanish asosida-dinamika va statika asosida 
loyihalanadi. Bunday holatlarda loyihachi sanoat buyumlarida qaysi ko‘rsatkichlar 
ustun kelishi kerakligini-dinamiklik yoki statistikasi, aniq bo‘lishi va tushunishi 
zarur, aks holda shaklni bir butunligi yo‘qoladi. Ustiga ko‘tarish kranlari 

---

31
o‘rnatilgan quvvatli-kuchlimashinalarni eslaylik. Yuk mashinani ko‘tarib turgan 
statik asos (ostov), ko‘tarish o‘qini dinamik ifodasini tasdiqlab turibdi. Yoki 
Moskvadagi “Kosmos” haykali og‘ir, mustahkam taglikda, fazoga intilayotgan, 
ketidan iz qoldirib uchayotgan raketani eslatadi. Ushbu ishlarda albatta dinamiklik 
ustun keladi.