O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti

2-Amaliy mashg‘ulot 
Muvozanatni izlash 
Materiallar va asboblar: 
qalam yumshoq 3M-4M, akvarel bo‘yoqlari, 
guash, mo‘yqalam (aylana va yassi), yumshoq va qattiq qog‘oz format 12. 
Muvozanatni izlashni ikki usulda olib boorish mumkin: 1) grafikada-
qalamda, akvarel bo‘yoqda, guashda. 2) aplikatsiyalash-qog‘oz yoki kartondan 
qirqilgan shakllar yordamida. 
Ish jarayonida material va asboblarni tanlashda, ularni ba’zi xossalarini 
hisobga olish zarur. Guash bilan qog‘ozda kartonda, yog‘ochda, shishada, 
gazlamalarda ishlash mumkin. Bu rassom-konstruktorining ishida asosiy 
materiallardan biridir. Kraskaning kerak bo‘lgan miqdori kurakcha bilan olinib, 
maxsus idishga solinadi, u yerda kerak bo‘lgan qo‘yiqlikda eritiladi. 
Mo‘yqalam aylana va yassi shaklda bo‘lib, sifati bo‘yicha yumshoq yoki 
qattiq bo‘lishi kerak. Qiya qirqib qo‘yilgan mo‘yqalam ish uchun yaramaydi. 
Yumshoq aylana shakldagi mo‘yqalam tanlashda, uning uchi ajralib turmasligi, 
qiyani bir tutamga zish yig‘ilganligiga e’tibor berish lozim. Mo‘yqalam sifatini 
aniqlashda, shunday qilinadi uning xilli qismini ikki barmoq orasida qisish, agar u 
yilpig‘ich shaklini olsa, ishga yaroqlidir.Mo‘yqalam sifatini quyidagicha ham 
tekshirish mumkin. Uni suvga botirib va so‘ng siltinadi. Yaxshi mo‘yqalamda 
yengil silkitilgandan so‘ng o‘tkir uchi hosil bo‘ladi.
Yassi mo‘yqalam kurakcha shakliga ega. Ular qattiq (cho‘chqa yoki ot 
yolidan) va yumshoq (olmaxon) bo‘ladi.Akvarel bilan faqat yumshoq mo‘yqalam 
ishlanadi.
Muvozanat nimaligini tushunish va his etish uchun shartli va aniq geometrik 
shakllardan hosil qilingan kompozitsiyalarning bir nechta variantlarini bajarish 
lozim. Uch-to‘rtta ixtiyoriy o‘lchamdagi shaklni olamiz, masalan, ikkita to‘g‘ri 
to‘trburchak, uchburchak, aylana (boshqa shakllar ham mumkin), ularni qog‘oz 
varag‘iga shunday joylashtiramizki, muvozanatli kompozitsiya ko‘rinishida 
bo‘lsin. Shakllar iloji boricha jips joylashtirilishi lozim.

---

27
Ushbu masalani yechimini izlashda grafik yoki aplikatsiya usulida borish 
mumkin. Grafikali kompozitsiyani izlashda qog‘ozga yumshoq qalam har doim 
taqqoslaymiz, olamiz va kompozitsiyani takomillashtiramiz. 
Aplikatsiya usuli quyidagidan iborat: o‘z xohishimizcha har xil geometrik 
shaklni karton yoki qalin qog‘ozga qo‘yib, chizib olamiz, qaychi yoki skalpel 
yordamida qirqib olamiz. So‘ng oq qog‘oz ustida shakllarni bir joydan ikkinchi 
joyga siljitamiz. U yoki bu holatda kompanovka qilib, muvozanatli kompozitsiya 
variantlarini topamiz (shakllar ustma-ust qo‘yilishi mumkin). Izlanishlar natijasida 
ko‘rinishi yaxshiroq bo‘lgani topilmani qalamda chizib chiqamiz, bunda taqqoslab 
yaxshisini tanlab olish mumkin. 
Endi tabiatdagi va texnikadagi muvozanat tahliliga e’tibor beramiz, buning 
uchun 5-6 rasmni ko‘rib chiqamiz.Rasmda tabiiy va texnik o‘xshashliklar berilgan.
Ushbu vazifa grafika ko‘rinishida: chiziqda va ton yoki rangda bajarilgan 
bo‘lib, ton va rang qanchalik shakllarni ko‘z bilan ko‘rib, his qilishni taqqoslaydi. 
Chiziqli tasvir mahsulotga xarakterki bo‘lgan kontur tizimini asosiy o‘lchamlari 
haqida tushuncha beradi. Ton yoki rang yechimiga qarab, mahsulot hajmiga, uning 
plastikasiga baho beriladi, eng asosiy mahsulot estetik sifatini aniqlashdir.

---

28