O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti

 
 
 
 
 
 
 

---

21
1-Amaliy mashg‘ulot 
Ritmni bajarish 
Material va jihozlar: 
qattiqligi “T” va “M” qalam o‘zimizda ishlab 
chiqarilgan ( yoki chet davlatniki “H” va “B”), qora tush, chizg‘ich, uchburchakli 
chizg‘ich, lekalo, sirkul va reyferd-tush yordamida turli yo‘g‘onlikda 1……1,5 
to‘g‘ri va siniq chiziqlar chizish uchun, 12 farmotli qog‘oz, rapidografdan 
foydalanish mumkin. 
Qog‘ozni olamiz, qirg‘oqdan 2 sm gacha ramka chizamiz va ma’lum interval 
oralig‘ida gorizontal va vertikal chiziqlar o‘tkaziladi, chiziqlar ramkadan 
tashqariga chiqmasligi kerak. Ritmik bo‘laklarga bo‘linadi, lekin qiziqarli emas. 
So‘ng bir chiziqdan esa bir-biridan 2-3 mm masofada uchta chiziq bir-biriga 
o‘tkaziladi, birinchi va oxirgi chiziq orasidagi masofa 1-1,5 mm qiziqroq ritm hosil 
bo‘ladi. Vertikal va gorizontal kesishgan joyda hosil bo‘lgan kvadratchalarni 
bo‘yang (tenga), ritm yanada tasviriy ko‘rinishni oladi. 
Ritm faqat to‘g‘ri chiziqlardan tuzilibgina qolmay, siniq va to‘lqinli 
chiziqlardan tuzilishi mumkin. Ritmni chiziqli tuzilmasi bilan tanishgach, uning 
murakkabroq turiga o‘tish mumkin. 
Tabiiy o‘xshashlikni asos qilib olish mumkin, ya’ni asos qilib unga 
murakkab bo‘lmagan o‘simlik olish mumkin. Masalan, gul, meva. Barg yoki 
hashorot. Ularni asl nusxasiga qarab, rasmni qog‘ozga tushirish kerak (to‘liq, 
aniqlik bilan). So‘ng esa rasm oddiylashtiriladi., rasmni kontur sxemasi qoladi. 
Ya’ni tabiiy shaklni tabiiy ritmi saqlangan holda texnikaga trasformatsiya qilinadi. 
So‘ng ushbu elementlardan ritmik qator, ritmik to‘r tuziladi. O‘simliklarni, 
hashoratlarni transformatsiyalashva ritm to‘plamida ko‘rgazma holida ko‘rsatilgan. 
Ushbu vazifa ustida ishlayotganda tugallangan ritmik kompozitsiya hosil 
qilish kerak, ya’ni behos uzilish taassuroti paydo bo‘lmasin. Aytaylik, arnomentli 
ritm asosi uchun kapalakni oldingiz. Kapalakni yarmi sizning tasvir ramkasiga 
kapalakga yarmisi tushadi, ikkinchi qismi esa sig‘maydi. Shunday bo‘lmaslik 
uchun kichkina o‘lchamda qoralab olish kerak, tozasiga esa gorizontal va vertikal 

---

22
bo‘yicha belgilab olish maqsadga muvofiq. Aksida kompozitsiyangiz ritmi bir 
butunni favqulotdagi fragmenti bo‘lib ko‘rinadi.