O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi farg’ona politexnika instituti

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA

MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI

FARG’ONA POLITEXNIKA INSTITUTI



TOPSHIRDIi: 72a-20 guruh talabasi

Azamjonov Muhammadqodir

QABULQILDI:Axunova Shoxistaxon
Farg'ona 2021


Mavzu: Inson va biosfera.


Reja





Tayanch iboralar: biosfera, tirik moddalar, biogen moddalar, noorganik moddalar, biokos, akkumulyativ, produsent, konsument, redusent yoki destruktiv, migrasiya, fotosintez, denitrifikator, sulfat reduksifikator, noosfera, antropogen.

Mavjud ilmiy manbalarga ko’ra, Yer sayyorasida hayotning paydo bo’lish tarixi 3,5-3,8 milliard yilga teng deb hisoblanadi. Hayotning vujudga kelishi haqida bir necha nazariyalar mavjud. Ulardan birida ta’riflanishicha, hayot dastlab tiriklikning ba’zi xususiyatlarini o’zida mujassamlashtirgan orga­nik birikmalar shaklidan boshlanib, to hozirgi ongli odamgacha bo’lgan uzoq evolyusion davrni boshidan kechirgan. Tirik organizmlar bu uzoq taraqqiyot davrida yuqori moslashuvchanlik xususiyatlari tufayli yerdagi turli hayot muhitlarini o’zlashtirdilar. Masalan, hozir fanga organizmlar­ning haroratga bardoshlilik chegarasi absolyut noldan (-273°S) to 180°S gacha, bosimga bardoshlilik chegarasi esa vakuumdan to 12 ming atmosfera(12*108Pa) gacha ekanligi, ba’zi organizm­lar turli muhitlarda - (kislota va eritmalarda), hatto yadro reaktori qozonlarida ham uchrashi mumkinligi ma’lum.

Yerda hayotning paydo bo’lishi, takomillashuvi va ko’plab hududlarni egallay boshlashi bilan tirik organizmlar sayyorada kechadigan jarayonlarda o’ziga xos o’rinni egallay boshlaganlar. Hayotning doimiy ta’siriga duchor bo’lgan Yerning yuza qatlamlarida, ya’ni atmosferaning 20-25 km balandligigacha yoki aerobiosferagacha, suv zaminlarining 0,5 km chuqurligigacha alohida o’ziga xos xususiyatlari bilan farqlanuvchi «jonli qobik» shakllangan. Mana shu jonli qobikni biosfera yoki hayot qobig’i deb ataladi. Bu qobiqni yerning alohida qobig’i sifatida o’rganishni dastlab 1875 yilda Avstriyalik geolog E.Zyuss taklif etgan bo’lsada, biosfera hakidagi talimotning asoschisi taniqli rus olimi V.I.Vernadskiy hisoblanadi. U tirik organizmlar funksiyalarini chuqur tahlil etish asosida «ular qudratli geoqimyoviy kuchga ega, yer­ning yuza qobiqlaridagi tabiiy jarayonlarda ularning faoliyati g’oyat muhim omil hisoblanadi, shuning uchun yer qobiklarining ular ta’sirida bo’ladigan qismlarini alohida qobiq deb qarab uni mustaqil o’rganish zarur» degan fikrga keladi.