O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Urf-odat,  rasm-rusm,  an’ana  va  marosimlarning  ma’naviyat  bilan  o’zaro  ta’siri  shundaki,  oqilona 
jamiyatning taraqqiyot darajasiga mos keladigan an’ana va marosimlar ma’naviyatni boyitishga, rivojlantirishga 
xizmat qiladi.  

---

Masalan, ilm-fanga, hunar o’rganishga intilish, kattalarga hurmat  singari  ko’plab an’analar ma’naviyat rivojiga 
xizmat  qiladi.  Ayni  paytda,  ortiqcha  isrofgarchiliklar,  dabdaba  bilan  o’tkaziladigan  marosimlar  millat 
ma’naviyatiga putur etkazish bilan birga iqtisodga ham salbiy ta’sir ko’rsatadi.  
Bir  paytlar  xalqning  iqtisodiy  va  ma’naviy  darajasiga  mos  bo’lgan  marosimlarning  ba’zilari  vaqt  o’tishi, 
iqtisodiy va ma’naviy taraqqiyot tufayli shu xalq rivojiga to’siq bo’lib qolishi mumkin.  
Ma’naviyat tarkibidagi muhim hodisalardan biri e’tiqoddir. E’tiqod muayyan g’oyaga, ta’limotga bo’lgan qat’iy 
ishonchni anglatadi. Demak, e’tiqod bo’lishi uchun avvalo, o’sha g’oya, ta’limotning o’zi bo’lishi lozim. G’oya 
va  ta’limotlarda  odamlarning,  ijtimoiy  guruhlarning  manfaatlari  aks  etadi.  Lekin  g’oya  va  ta’limotlarning 
vujudga kelishi uchun manfaatlarning mavjudligi kifoya emas.  
Milliy  yoki  ijtimoiy  g’oya  vujudga  kelishi  uchun  odamlar  o’sha  mavjud  manfaatlarni  anglashlari  ham  kerak. 
Manfaatlarni  anglash  darajasi  ham  turlicha  bo’lishi  mumkin.  Odamlar  va  ijtimoiy  guruhlar  o’z  manfaatlarini 
chuqur  anglab  etgach,  bu  manfaatlarni  ro’yobga  chiqarish  yo’llari  to’g’risida  ham  puxta  tasavvur  hosil 
qilganlaridan keyingina, milliy yoki ijtimoiy g’oyani yaratish imkoni tug’iladi.  
Ijtimoiy  guruhlar  mavjud  manfaatlarni to’la  anglamagan va  ularni ro’yobga  chiqarish  yo’llari to’g’risida  etarli 
bilimga  ega  bo’lmagan  sharoitda  ijtimoiy  g’oya  yaratilsa,  u  ko’pchilikning  ongiga  chuqur  kirib  bormaydi. 
Manfaatlarni anglash, ularni ro’yobga chiqarish yo’llari va usullari haqida etarli bilimlar asosida vujudga kelgan 
ijtimoiy  g’oya  shu  ijtimoiy  guruhning  har  bir  a’zosi  ongiga  qanchalik  chuqur  singib  borsa,  shunchalik 
mustahkam e’tiqod paydo bo’ladi.  E’tiqodga  tayanmagan  va  e’tiqodga  aylanmagan  g’oya  quruq safsata  bo’lib 
qoladi.  
E’tiqod  alohida  bir  fikr  yoki  xulosaga  nisbatan  emas,  balki  odatda,  fikrlar  va  xulosalar  tizimi  negizida  paydo 
bo’lgan  g’oya  yoki  ta’limotga  nisbatan  shakllanadi.  Siyosiy,  diniy,  axloqiy  e’tiqodlar  xuddi  shu  yo’sinda 
maydonga keladi. E’tiqod ma’naviyat ustunlaridan biridir. E’tiqodsiz ma’naviyat yuksaklikka ko’tarila olmaydi. 
Uni yuksaklikka qat’iy ishonch, mustahkam e’tiqodgina eltishi mumkin.  
E’tiqod  muayyan  g’oya  va  mafkuraga  oddiy,  jo’n  ishonish  emas,  balki  u  qat’iy,  kuchli  ishonch  natijasida 
shakllanadi.  Kuchli  ishonch  kuchli  his-tuyg’ular  ta’sirida  voyaga  etadi.  Insondagi  eng  kuchli  va  yuksak 
tuyg’ulardan biri esa muhabbatdir. Elga, diyorga, xalqqa muhabbat shuning uchun ham e’tiqod tarkibidagi eng 
muhim qismlardan hisoblanadi.