O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti ishlab chiqarishda boshqaruv fakulteti

1.2. Joriy opyeratsiyalar hisobi balansi.

Joriy opyeratsiyalarning asosiy moddasi tovarlar eksporti va importi hisoblanadi, ularning farqi tashqi savdo balansining qoldig’i dyeb yuritiladi. Misolimizda bu balans salbiydir, ya’ni, mamlakat tovarlarni chyetga olib chiqishdan ko’ra ko’proq olib kyeladi (-75).

Joriy opyeratsiyalarning kyeyingi moddasi – bu, xizmatlar (transport, sug’urta, sayyohlik xizmatlari va boshqalar) eksporti va importidir. Misolimizda tovarlar bilan bo’lgan opyeratsiyalardagi kabi xizmatlar bilan bo’lgan opyeratsiyalarda ham mamlakat xorijiy xizmatlarni ko’proq oladi ya’ni, masalan, mamlakatda yashovchilar xorijga chyetdan mamlakatga kyeladigan sayyohlarga nisbatan ko’proq boradilar, shuningdyek, mamlakatdagi tadbirkorlarga xorijiy transport va sug’urta xizmatlarini ko’rsatish hajmi xorijiy tadbirkorlarga mamlakatda trasport va sug’urta kompaniyalari ko’rsatadigan xizmatlar hajmiga qaraganda yuqoriroq va h.k. Bu opyeratsiyalar bo’yicha ham balans salbiy qoldiqqa ega (-12).

Invyestitsiyalardan daromadlar, foizlar va dividyendlar bo’yicha to’lovlarni o’z ichiga oladi. Agar xorijga qo’yilgan milliy kapital uchun chyet to’lovlari bo’yicha tushumlar mamlakat iqtisodiyotiga jalb etilgan xorijiy kapital uchun to’lanadigan to’lovlar miqdoridan ko’p bo’lsa, unda sof daromad musbat bo’ladi (+8).

Transfyert ko’rinishida pul o’tkazishlar shu mamlakatlarning xorijda yashayotgan fuqarolariga to’lanidagan nafaqalarni, muhojirlarning xorijdagi o’z qarindoshlariga pul o’tkazmalari, turli ko’rinishdagi hukumat yordamlarini o’z ichiga oladi. Jadvaldan ko’rinib turibdiki, xorijga jo’natilayotgan pul o’tkazishlar miqdori olinayotganiga nisbatan yuqori, ya’ni, opyeratsiyalar mamlakatdagi xorijiy valyuta zaxiralarini kamaytiradi (-8).

Joriy hisoblar bo’yicha barcha opyeratsiyalar yig’indisi joriy opyeratsiyalar balansini tashkil etadi. Bizning misolda u salbiy (-87). Bu esa mamlakatda import opyeratsiyalari natijasida xorijiy valyutaga bo’lgan talab uning eksport opyeratsiyalari ta’minlaydigan taklifdan ortiq bo’lishini anglatadi. Boshqacha aytganda, ushbu holda mamlakat to’lov balansi joriy opyeratsiyalar bo’yicha kamomadga ega.

Makroiqtisodiy modyellarda joriy opyeratsiyalar balansi qoldig’i quyidagicha byeriladi: