О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi e. D. Yusupov, Z. K. Kusharov

xususiy tamoyillari
ga quyidagilar kiradi: 
1.
 
Markazlashtirish  va  markazsizlashtirishni  boshqarishda  optimal 
kombinatsiyalash 
tamoyili. 
Menejmentda 
markazlashtirish 
va 
markazsizlashti-rishni birlashtirish muammosi boshqaruv qarorlarini qabul 
qilishda  vakolatlarni  maqbul  taqsimlashdan  iborat.  Ushbu  tamoyil 
boshqaruvda  bir  martalik  va  kollegiallikni  mohirlik  bilan  ishlatish 
zarurligini nazarda tutadi. 
2.
 
Boshqaruvning  asosliligi  tamoyili  -  tashkilotning  ijtimoiy-iqtisodiy 
о‘zgarishlarini  о‘z  vaqtida  rejalashtirilishi  lozim  bо‘lgan  ilmiy 
tasavvurlarni  о‘z  ichiga  oladi.  Tamoyillarning  asosiy  mazmuni  barcha 
boshqaruv  harakatlarining  ilmiy  usullar  va  yondoshuvlardan  foydalanish 
asosida amalga oshirilishini talab qilishdir. 
3.
 
Rejalashtirish  tamoyili.  Kelajakda  tashkilotning  rivojlanishining 
asosiy  yо‘nalishlari  va  nisbatlarini  aniqlashdan  iborat.  Reja  kelajakda  hal 
qilinishi  kerak  bо‘lgan  iqtisodiy  va  ijtimoiy  vazifalar  majmuasi  sifatida 
qaraladi. 
4.
 
Huquqlar,  majburiyatlar  va  mas’uliyatlarning  kombinatsiyasi 
tamoyili. Har bir bо‘ysunuvchining о‘ziga yuklangan vazifalarni bajarishi 
va  vaqti-vaqti  bilan  ularni  bajarish  uchun  hisobot  berib  borishligi 
lozimligini bildiradi. 
5.
 
Xususiy  avtonom  va  erkinlik  tamoyili.  Barcha  tashabbuslar 
amaldagi  Qonunchilik  doirasida  о‘z  xohishiga  kо‘ra  boshqaruv 
funksiyalarini bajaradigan erkin faoliyat yurituvchi iqtisodiy subyektlardan 
kelib chiqqanligini bildiradi. 
6.
 
Iyerarxiya  va  teskari  aloqa  tamoyili.  Kо‘p  bosqichli  boshqaruv 
tizimini  yaratishdan  iborat  bо‘lib,  unda  asosiy  bо‘g‘inlar  (pastki  daraja) 
keyingi  darajadagi  boshqaruv  organlari  nazorati  ostidagi  о‘z  organlari 
tomonidan  boshqariladi.  Ular,  о‘z  navbatida,  keyingi  darajadagi  organlar 
tomonidan  boshqariladi  va  nazorat  qilinadi.  Past  darajadagi  maqsadlar 
boshqaruv  organlari  tomonidan  yuqori  darajadagi  iyerarxiya  organlari 
tomonidan  belgilanadi.  Tashkilotning  barcha  bо‘g‘inlari  faoliyati  ustidan 
doimiy  nazorat  teskari  aloqa  asosida  amalga  oshiriladi.  Teskari  aloqa 
kanallari  orqali  boshqariladigan  tizimning  ishlashi  haqidagi  ma’lumotlar 

---

85
 
 
doimiy ravishda boshqaruv tizimiga kiradi, bu esa boshqaruv jarayonining 
borishini tо‘g‘rilash qobiliyatiga ega. 
7.
 
Motivatsiya  tamoyili.  Uning  mohiyati:  menejerlar  rag‘batlantirish 
va  jazolash  tizimini  qanchalik  ehtiyotkorlik  bilan  amalga  oshirsa,  uni 
kutilmagan  holatlarni  hisobga  olgan  holda  kо‘rib  chiqadilar,  bunda 
motivatsiya dasturi juda samarali bо‘ladi. 
8.
 
Boshqaruvni  demokratlashtirish  tamoyili.  Barcha  xodimlarni 
tashkilotni  boshqarishda  ishtirok  etishni  nazarda  tutadi.  Bunday  ishtirok 
etish  shakllari  turli  xil  bо‘lishi  mumkin  (aksiyalarga  investitsiya  qilingan 
pul, boshqaruv qarorlarini kollegial qabul qilish). 
9.
 
Davlat  qonunchiligi  tamoyili.  Tashkilotning  tashkiliy-huquqiy 
shakli  davlat  qonunchiligining  talablariga  javob  berishi  kerakligini 
anglatadi. 
10.
 
 Obyekt  va  boshqaruv  subyektining  organik  yaxlitligi  tamoyili. 
Menejment subyektining menejment obyektiga ta’sir qilish jarayonida ular 
chiqish,  fikr-mulohaza  va  atrof-muhit  bilan  aloqada  bо‘lgan  yagona 
kompleks  tizimni  tashkil  qilishi  kerakligini  kо‘rsatadi.  Menejmentda 
boshqaruv 
predmeti 
(tizimni 
boshqarish) 
menejerlar, 
obyekt 
(boshqariladigan  tizim)  –  ishlab  chiqarish,  tashkilot,  u  yerda  ishlaydigan 
odamlar. 
11.
 
Boshqaruv  tizimining  barqarorligi  va  harakatchanligi  tamoyili. 
Tashkilotning tashqi va ichki muhitini о‘zgartirganda boshqaruv tizimi tub 
о‘zgarishlarga  duch  kelmasligi  kerakligini  kо‘rsatadi.  Boshqaruvning 
barqarorligi bilan bir vaqtda, jarayon mobil bо‘lishi kerak, ya’ni mahsulot 
va  xizmatlar  iste’molchilarining  о‘zgarishi  va  talablarini  maksimal 
darajada hisobga olish kerak. 
Boshqaruv  tamoyillari  о‘zaro  bog‘liq  va  birgalikda  qо‘llanilishi 
menejment samaradorligini yanada oshiradi.