Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus ta'lim vazirligi denov tadbirkorlik va pedagogika instituti

12. Adabiyot, badiiy, shoir, she'r, nazm, manzum, manzuma va mansur, nasr atamalari. 2 soat.
Adabiyot so'zi adab va yot - ot (lar) ko'plik qo'shimchasidan iborat bo'lib, odoblar ma'nosini beradi, odob - yaxshi ravish-raftorlar ma'nosiga ega, ko'pligi adabdir. Adab, ya'ni Islomga qadar bu so'z faqat tantanaga taklifni anglatgan, bu so'z orqali insondagi jami a'lo fazilatlar tushunilgan, shundan dono va shoirlarni adib deyishgan. IX asrga kelib bir qator fan nomlariga nisbatan adab so'zi qo’llangan: fapsafa, riyozat (matematika), ilmi nujum (falakiyotshunoslik, yulduzshunoslik), kimyo, tibbiyot, tarix, genealogiya (ajdodshunoslik), poetika (badiiya). XII asrdan e'tiboran adab istilohi endilikda nazm va nasrga nisbatan qo’llana boshlaydi. Badiiy (badoe' - yangi paydo bo'lgan narsalar, ko'pligi badi'a - majozan ajoyibotlar) - arabcha so'z, yangi ochilgan gul, mavjud, ibtido, boshlang'ich hamdir, u go'zal ma'nosini, goho yangi, yangilik ma'nosini ifodalaydi, badiiy adabiyot - go'zal odoblar demakdir yoki yangi odoblar. Shoir - dono, biluvchi, topqir, tez fahm, donishmand, ko'pligi shuaro, arablarda shoir katta mavqega ega bo'lgan, u kabila ramzi hisoblangan, qabila boshlig'i bilan teng martabada turgan, shoir qabiladoshlarining yaqin maslahatchisi va yalovbardori edi. Sha'r - odamning sochi, mayin ipakdan tikilgan libos, rangi qora, she'r - kasra (satr osti belgisi) bilan yoziladi va topmoq, tushunmok, umuman, donishmandlik ma'nolariga ega. Rabg'uziyning aytishicha: "Er yuzinda avval she'r ayg'an Odam erdi", Odam(a.s.) bu she'rni o'g'li Hobilning hajrida to'kigan ekan. She'r nozik ma'rifiy ma'nolarni o'zida tajassum etgan, keyinchalik nazm so'zi ila almashtirilgan, rivoyatga ko'ra arab tilida ilk she'r aytgan kishi Ya'rib ibni Qahton va fors tilida birinchi she'r yozgan shaxs Bahrom Go'r ekan, Shoh Bahrom she'rining ikkinchi misrasini birinchi misraga javob tarzida uning ma'shuqasi to'qigan ekan. Nazm - oro, zeb va tartib berilgan, chiroyli so'z, marvarid va duru javohirlarni ipga tizish, durlar shodas. Manzum - tizilgan, tizma, terilgan, tartibga solingan, she'riy hikoyatlar "Hikoyati manzum" deyilgan, manzuma - ayni shu ma'nolarga ega, ko'pligi manzumot, ya'ni she'r va doston. Manzum mansurning zidi, teskarisi, mansur. ya'ni manzum bo'lmagan so'zlar, nasr - parokanda so'zlar tizmasi.