Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus ta'lim vazirligi denov tadbirkorlik va pedagogika instituti

23. Munozara, mushoira, savolu javob. 2 soat.
Munozara - bir-biriga "karash, bir-biriga razm solish, nazar yoki nigox tashlash, bir-biri ila bahslashuv, tortishuv ma'nolarini ifoda etadi. Bu she'r shakli qadimiy she'r shakllaridan biri va xalq ijodiyoti bilan bog'liq rivoj topib, uning ilk namunalaridan parchalar "Devonu lug'otit turk"da uchraydi. Qish va Yoy (bahor)tortishuvi buning yorqin misolidir, unda ikki tomon o'z fazilatlari bilan maqtansa, bir-birlarini yomonlab tanqid ham qiladilar, bahs shu zayl davom etadi. Bizning aksar darslik va kitoblarimizda Yoy nechundir Yoz tarzida berib kelinadi, vaholanki, Yoy - Bahor, Yoz esa Yoz fasli, Yoy so'zi unutilib uning o'rnini Bahor atamasi egallagan, xolos. Boisi qish aslida yoz bilan emas, yoy - bahor ila uchrashadi, bu mantiq taqozosi, Rabg'uziyning bir baytiga e'tibor bering: Ush bitidim bu kitobni, ey eranlar er bo'zi, Bir yil ichra kechti aning yoyi qish yozu kuzi.
Bu she'riy shakl xalq ijodiyoti bilan bog'liq rivoj topib, mumtoz adabiyotimizda munozaraning ko'rkam namunalari mavjud, Ahmadiyning "Sozlar munozarasi", Yusuf Amiriyning "Bangu Chog'ir arosinda munozara", Yaqiniyning "Uq Yoyning arosinda munozara" asarlari o’zbek munozarachiligida muhim maqomga ega. Ahmadiy asarining nomi nasriy debochada "Rudjomaning arosinda munozaravu mubohasa" deb ataladi, rudjoma - qadimiy musiqa asboblaridan hisoblanadi.³ Nishotiyning "Husnu Dil" (1778) dostonidagi qator munozaralar va "Qushlar munozarasi", Hamza (1889-1929)ning "Mevalar mojarosi" ham shular jumlasiga taalluqlidir.
Mushoira - lug'aviy ma'nosi birgalikda she'r aytish va o'qish demakdir, adabiy istilohda ikki shoirning bir-biriga javob she'rlari, odatan badiha yo'sinida aytiladi. Bu borada shoira Mahzuna bilan Fazliy hamda Muinzoda bilan Muzayyana aytishuvlari ancha mashhur, ushbu she'r qaysi shaklda aytilsa, unga o'sha shaklda javob aytilishi talab qilinadi.
She'r ichidagi o'zaro savolu javob badiiy san'atlar turiga taallukli, bunda ko'pincha shoir o'z ma'shuqasiga savol bilan murojjat qiladi, u esa javob beradi: Dedimki: - "Husn elidin ne uchun vafo kelmas?" Ayurki: - "Husnu vafo birla muttafik bo'lmas". Bu xil uslubning qadimiy shakli Rabg'uziy "Qisasi ar-Rabg'uziy" asarida ham uchraydi, unda savol va javoblar nasrda bo'lib, ancha siqik va ixcham.