O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi d. N. Mamedova, yu. Sh. Jurayeva gaz ta’minoti tizimi (o’quv qo’llanma) Qarshi – 2021 yil

2 – rasm. Tomchili odorizator sxemasi.
1 – rezervuar; 2 – suyuqlik sathini ko’rsatuvchi shisha naycha; 3 – bosimni tenglashtiruvchi quvur; 4 – odorant bilan to’ldirish shtutseri; 5 – odorant sarfini nazorat qilish uchun shisha naycha; 6 – ignali sozlovchi jo’mrak.
Impuls naychasining vazifasi odorant idishining pastki va yuqori qismida bir xil bosimini taminlash. Shundagina odorant tomchilari gaz quvuriga tomishi mumkin. Bunday odorizatorlar gazning sutkalik sarfi 500000 ^m3/sutka bo’lgancha ishlatishi mumkin. Sarf undan ko’p bo’lsa, barbotaj odorizatorlar qo’llaniladi.

Ularda gaz quvurlaridan o’tayotgan gazning ma’lum qismi maxsus quvur yordamida odorizatorga beriladi va bu gaz odorizator ichida suyuq odorant qatlamlari orasidan o’tib, uning bug’iga to’yinadi va bu gaz quvuridagi asosiy gaz oqimiga qo’shiladi va me’yordagi odorantlashga yetkaziladi.

Odorantning ko’p - kam qo’shilganligini aniqlash uchun quvurdagi gazning namunasi olinib, odorantning miqdori aniqlanadi.

Hozirgi davrda avtomatik ravishda ishlovchi odorizatorlar ishlab chiqarilgan, ular quvurdan o’tayotgan gazning miqdoriga qarab, qo’shilayotgan odorantning miqdorini avtomatik ravishda me’yorida ushlab turadi.

Gazdagi zaharli va zararli moddalar

Gazlar tarkibida odam organizmiga zararli ta’sir etuvchi va o’limiga sabab bo’luvchi zaharli gazlar bo’lishi mumkin. Sun’iy gazlarda ko’proq zaharlovchi moddalar bo’ladi. Ular qatoriga uglerod oksidi CO, vodorod sulfidi (H₂S), uglerod sulfidi (CS₂) va boshqa gazlar kiradi. Ulardan uglerod oksidi kuchli zaharlovchi gaz bo’lib, qonning kislorod uzatish qobiliyatini yo’qotadi. Buning natijasida odam zaharlanib o’ladi. Shuning uchun uglerod oksidi miqdori xonada 0,02 mg/l dan oshmasligi kerak. Bu gaz asosan sun’iy gazlar tarkibida bo’lib, bundan tashqari u har qanday yoqilg’ining chala yonishi natijasida hosil bo’ladi.

Vodorod sulfidi (H₂S) – sun’iy gazlar bilan bir qatorda tabiiy gazlarda ham uchraydi. Vodorod sulfid kuchli zahar bo’lib odam asab tizimini tez ishdan chiqarib, nafas olishi yoki yurak urishini to’xtatadi va o’limga olib boradi. Bu gazning xonadagi konsentrasiyasi 0,001 mg/l dan ko’p bo’lmasligi kerak. Shahar gaz tarmoqlariga beriladigan tabiiy gaz tarkibida vodorod sulfid miqdori har 100 m³ ga 2 gr dan oshmasligi kerak. Kommunal – xo’jalik iste’molchilariga yuboriladigan suyultirilgan gaz tarkibida esa 100 ^m3 gazda 5 gr dan oshmasligi kerak.