O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi d. N. Mamedova, yu. Sh. Jurayeva gaz ta’minoti tizimi (o’quv qo’llanma) Qarshi – 2021 yil

I – BOB. SHAHAR VA TURAR JOYLARINING GAZ TA'MINOTI TIZIMLARI
1.1. Kommunal-maishiy istе'molcxilar uchun gaz yoqilg’isini standart talablari bo’yicha tarkibi va sifati.

Gazlar tarkibi.

Har qanday qanday gaz yoqilg’isi bir qancha oddiy gazlardan tashkil topgan bo’ladi. Bu gazlar ikki qismga bo’linadi: yonuvchi gazlar va yonmaydigan gazlar. Yonuvchi gazlar qatoriga vodorod H₂, uglerod CO, metan CH₄, etan C₂H₆, propan C₃H₈, butan C₄H₁₀, pentan C₅H₁₂ va boshqa og’ir uglevodorodlar, hamda vodorod sulfid H₂S kiradi.

Gazning yonmaydigan qismiga karbonat angidrid_{ }CO₂, azot N₂, kislorod O₂ va suv bug’lari H₂O kiradi. Yonuvchi gazlarning eng yengili vodorod H₂ bo’lib, uning issiqlik berish qobiliyati 10800 kJ/m³ Bu gaz havodan yengil, rangi va hidi yo’q. Bu gaz asosan sun’iy gazlarda ko’p uchraydi. Uglerod oksidining issiqlik berish qobiliyati 12640 kJ/m³. Bu gaz o’ta zaharli bo’lib, uglerodning chala yonishi natijasida hosil bo’ladi. Bu gaz asoan, sun’iy gazlar tarkibida bo’ladi.Bundan tashqari, har qanday yoqilg’ining chala yonishi natijasida ham hosil bo’ladi. Metan gazi CH₄ tabiiy gazlarning asosiy qismini tashkil qiladi. Uning issiqlik berish qobiliyati 35840 kJ/m³. Bu gaz rangsiz, hidsizdir va zararsiz. Metan gazi tabiiy gazlarning 90-98 % ini tashkil qilishi mumkin.

Etan C₂H₆, propan C₃H₈, butan C₄H₁₀ va boshqa uglevadorodlar ham yonuvchi gazlar bo’lib, u asosan, metan gazi ishtirok etgan tabiiy gazlarning tarkibiga uchraydi.

Undan tashqari tabiiy va yo’ldosh gazlarning tarkibida suv bug’lari smola zarrachalari, chang, ammiak, vodorod, vodorod sulfidi uchrab turadi. Vodorod sulfid H₂S zaharli bo’lib, odam organizmiga kuchli tasir qiladi, bundan tashqari gaz tarkibidagi suv bug’lari bilan birikib sulfat kislota hosil qiladi va gaz quvurlarining metalini, qozon hamda sanoat pechlarining metall qismlarini yemirib ishdan chiqaradi. Shuning uchun iste’molchiga berilayotgan gazning tarkibida vodorod sulfidning miqdori 2 % dan oshmasligi kerak.

Gazning issiqlik bеrish qobiliyati

Gazning issiqlik berish qobiliyati deb 1m³ gaz yonganda hosil bo’lgan issiqlik miqdoriga aytiladi (kJ/m³).

Issiqlik berish qobiliyati ikki xil bo’ladi: yuqori issiqlik berish qobiliyati va quyi issiqlik berish qobiliyati.

Yuqori issiqlik berish qobiliyati yoqilg’i tarkibidagi vodorod yonganda hosil bo’ladigan suv zarrachalarini bug’lantirish uchun sarf bo’lgan issiqlik miqdorini ham o’z ichiga oladi. Texnik hisoblarda undan foydalanilmaydi.

Quyi issiqlik berish qobiliyatida yonishda hosil bo’lgan suv zarrachalarini bug’latish uchun ketgan issiqlik hisobga olinmaydi.