O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi d. N. Mamedova, yu. Sh. Jurayeva gaz ta’minoti tizimi (o’quv qo’llanma) Qarshi – 2021 yil

1-rasm. Kalorimetrik qurilma.

1-kalorimetrik bomba; 2- suvli idish; 3-termostat; 4-aralashtirgich; 5-termometr; 6-aralashtirgichning uzatma mexanizmi.

Shunday qilib, tabiiy gazlar uchun yuqori va quyi issiqlik berish qobiliyatlarining farqi taxminan 4200 kJ/m³ tashkil qiladi. Gazlarning issiqlik berish qobiliyatini ikki xil usulda aniqlash mumkin: kalorimetrik usul va hisobiy usul.

Kalorimetrik usulda tekshirilayotgan gazning ma’lum miqdori kalorimetr asbobida (1 – rasm) yoqilib, undan ajralayotgan issiqlik miqdorini aniqlanadi.

Hisobiy usulda ishlatilayotgan gazlarning tarkibi ma’lum bo’lsa quyidagi formula bilan issiqlik berish qobiliyatini aniqlash mumkin:


_{ } =0,01[Q_H2S× H₂S+Q_CO×CO +Q_{H2 }×H₂+ ∑(Q_CmHn×C_mH_n)], kg/m³;
bu yerda  Q_H2S, Q_CO, Q_H2, Q_CmHn - gaz tarkibidagi ayrim oddiy gazlarning issiqlik berish qobiliyatlari, кJ/m³;

 H₂S, CO, H₂, C_mH_n gaz tarkibidagi oddiy gazlarning foiz miqdorida.

Gazning tarkibidagi kislorodning miqdori 1% kam bo’lishi kerak. Chunki kislorod gaz quvurlarini korroziyaga olib keladi. Bundan tashqari kislorod miqdori ko’p bo’lsa portlovchi gaz - havo aralashmasi hosil bo’lishi va quvurlarda portlash sodir bo’lishi mumkin.

Gazlarning normal va standart holatlari

Har qanday gazning holati uning bosimi va haroratiga bo’liq. Shunga qarab gaz ikki xil holatda bo’lishi mumkin:

1) Normal holat. Bunda harorati t=0ºC va bosim p=760 mm sim ust. Bu holat har qanday muhandis xisoblari uchun maxsus adabiyotlarida ishlatiladi.

2) Standart holat. Bunda gaz harorati t=20ºC, bosim p=760 mm sim ust.

Ishlatilgan gaz uchun pul to’lash vaqtida yoqilgan gazning hajmi standart holatga quyidagi formula yordamida keltiriladi:

bu yerda: - o’lchov asbobi ko’rsatgan gaz sarfi, m³/soat;

Р_ish - quvurdagi gazning absolyut bosimi, ata;

Т_ish - quvurdagi gazning absolyut harorati, K;

Р_abs - atmosfera bosimi (Р_abs = 1ata).

Gazni odorizatsiya qilish.

Tabiiy gaz oddiy sharoitda hidsiz shuning uchun gaz chiqqanini o’z vaqtida bilish uchun unga qo’lansa hidli suyuqlik-etilmarkapsan C₂H₅SH suyuqligi qo’shiladi. Bu suyuqlik o’tkir hidli bo’lib, bizning nafas yo’llarimizga ta’sir etganda gazning hidini sezishimiz kerak, ya’ni 1 % tabiiy gaz xonada bo’lganida uni sezishimiz kerak. Tabiiy gazga qo’shiladigan odorantning miqdori 1000 ^m3 gazga 16 g qo’shiladi, suyultirilgan gazga esa 1 t ga 40 ÷ 60 g qo’shiladi.

Odarizatsiya qilishning ikki xil usuli bor:

1) tomchili odorizator; 2) borbotajli odorizator.

Tomchili odorizatorlarda odorantning qo’shilish miqdori tushayotgan tomchilarning soniga qarab ventil yordamida me’yor taminlanadi.