O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi d. Q. Maksumova g’. U. Qobilov

Chlorella  va  Scenedesmus  xujayralarida  oqsil  miqdori  45-55%,  spirulinada 
esa  60-65%  tashkil  etadi.  Suvo’tlaridagi  oqsil  tarkibidagi  almashmaydigan 
aminokislotalar miqdori ham baland, faqat metionin kamroq xolos. Suvo’tlarida 
to’yinmagan  yog’  kislotalari 
щam  ko’proq  sintez  bыladi  (ba’zi  birlari 
almashmaydigan  yog’  kislotalari  safiga  kiradi).  Shuningdek, provitamin A–

---

113 
 
karotin (150 mg% gacha), V guruhiga kiruvchi vitaminlar ko’plab sintez 
qilinadi. Suvo’tlari tarkibidagi karotin miqdori beda uniga nisbatan 7-9 marotaba 
ko’proq. Bir xujayrali suv o’tlarida nuklein kislotalar miqdori (4-6%), 
bakteriyalarga nisbatan kamroq  bo’lsada,  o’simliklardan olinadigan oqsil 
tarkibidagidan (ularda 1-2%) ko’proqni tashkil etadi. 
Suvo’tlari xujayralaridan oqsil massasi olish texnologiyasi quyidagi 
bosqichlardan iborat: mahsus tanlangan shtammni o’stirish  suv o’tlarini suvdan 
ajratish (separasiya); suspenziya  holatidagi mahsulot olish; pastasimon yoki 
quruq  poroshok  holatidagi maho’ulot tayyorlash. Suvo’tlari xujayralarini 
suvdan ajratish, ko’p miqdorda energiya talab qilayotgan jarayondir. Chunki, 
suvni miqdori juda ham ko’p, quruq moddalar miqdori esa juda ham kam. 
Suvo’tlarini  o’stirish yopiq  va ochiq  usulda amalga oshiriladi. Yopiq  usulda 
o’stirish to’liq  boshqarilsada,  o’stirish texnologiyasi murakkab va uni tannarhi 
yuqoridir. Ochiq  usulda  o’stirish yarim boshqariladi va o’stirish texnologiyasi 
oddiy, tannarixi esa ancha arzon. 
Dunyoni bir kancha mamlakatlarida (Yaponiya, Isroil, Bolgariya, Meksika, 
Turkmaniston, Uzbekiston va x.k.) suvo’tlarini ochiq  usulda  o’stirish 
texnologiyasi yaratilgan. Ular bir-birlariga  o’xshash bo’lganliklari sababli, 
O’zbekiston fanlar akademiyasining akademigi, professor Axror Muzarfazovich 
Muzaffarov tomonidan yaratilgan uskurmaga dikkatingizni tortishni ma’qul 
ko’rdik: 
Suvo’tlarini o’stirish usqurmasini uzunligi 10 metr, eni 2 metr, chuqurligi 30 
smli ohur (lotok) shaklidagi o’zidan suv o’tkazib yubormaydigan usqurmada 15 
sm chuqurlikda 3 tonna xlorella suspenziyasi yetishtirish mumkin. Buning 
uchun usqurmaga 3 tonna suvga 600 g ammoniyni sulfatli tuzi, 90 g kaliy 
digidrofosfat, 240 g magniyni sulfatli tuzi, 300 g natriy gidrokarbonat va 3-5 xil 
mikro elementlar qushib eritiladi va unga 30 l 1-15 kun davomida o’stirilgan 
xlorella suspenziyasi qo’yilib, suvni mahsus nasos yordamida aralashtiriladi. 

---

114 
 
O’stirish davomida karbonat angidrid (SO
2
) mahsus balonlarda minutiga 0,1-0,2 
l miqdorda rotometr orqali yuborib turiladi. O’zbekiston sharoitida tabiiy quyosh 
yorug’ligi  yetarli bo’lib, 
щarorat 16 dan 39
0
S orasida bo’lishi maqsadga 
muvofiqdir. Oradan 9-10 kun o’tgach (yoz kunlari 6-7 kunda) 1 l ozuqa 
muxitida 1,5-3 gramgacha xlorella xujayralari saqlagan suspenziya yetilib 
tayyor bo’ladi. Xlorellani qish faslida ham  o’stirib, foydalanishga ehtiyoj 
bo’lganda, dastgoxni ustini oyna yoki polietilenkasi bilan yopish kifoya. Tayyor 
suspenziyadan  buzoqlarni  oziqlantirishda  foydalanish  mumkin.  Bitta  buzoqqa 
bir sutkada 3-6 l, katta yoshli xayvonlarga esa 8-10 l suspenziya berish tavsiya 
etilgan. Kovush  qaytaradigan xayvonlarda  50%  o’simlik  oqsilini xlorella  oqsili 
bilan almashtirish mumkinligi isbotlangan. Suv 
ыtlarini oqava suvlarida o’stirish 
katta  ahamiyatga  ega.  Masalan,  ssenedesmus  yoki  xlorellani  chorvachilik 
kompleksi oqava suvlarida o’stirilganda 15 kun davomida, iflos oqava suvlarni 
organik  moddalardan  butunlay  tozalash  mumkin,  bunda  suvni  rangi  o’zgarib, 
hidi  yo’qoladi.  Suv  o’tlarini  sanoat  oqova  suvlarida  yoki  issiqlik  beruvchi 
stansiyalarni  oqava  suvlarida  o’stirilganda  ortib  qolgan  issiqlik  hamda 
texnologik  jarayonda  yoki 
щar  xil  chiqindilarni  yoqishdan  paydo  bo’lgan 
karbonat angidridi ishlatiladi, oqibatda esa qo’shimcha biomassa olinadi.