O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi d. Q. Maksumova g’. U. Qobilov

2-rasm. Biogaz olish qurilmasi (bioreaktor) 
 
Bijg’ish  davrida  go’ngda  mikroorganizmlar  rivojlanadi  va  birin-ketin 
organik  moddalarni  kislotalargacha  parchalab  beradi.  Hosil  bo’lgan  kislotalar 
metan hosil qiluvchi va sintrof mikroorganizmlar ta’sirida gazsimon maxsulotlar 
–  metan  va  karbonat  angidridiga  aylanadi.  Go’ngni anaerob bijish jarayonida 
organik moddalarni parchalanish darajasi 25% dan 45% gacha yetadi.  Organik 
moddalarni parchalanishi (fegradasiyasi) ko’p bosqichli jarayon sifatida amalga 
oshirilib,  bunda  uglerod  bog’lari  har-xil  mikroorganizmlar  ta’sirida  birin-ketin 
uziladilar.  Eng  zamonaviy  tushunchalar  bo’yicha  organik  moddalarni  biogazga 
aylanishi to’rt bosqichda amalga oshadi: 
•  birinchi,  murakkab  biopolimer  molekulalarni  (oqsil,  lipid,  polisaxarid  va 
x.k.)  kichikroq  monomerlarga  (aminokislota,  karbon  suvlar,  yog’  kislotalari  va 
x.k.) aylanishi; 

---

106 
 
•  ikkinchi, hosil bo’lgan monomerlarni yanada oddiyroq moddalarga; tuban 
kislotalar  va  spirtlarga  bijg’ish  (fermentasiya)  asosida)  aylanishi, (Bunda 
vodorod va karbonat angidrid ham paydo bo’ladi.); 
•  uchinchi,  asetogen  bosqich-  bu  bosqichda  metandan  oldingi  moddalar 
(asetat, vodorod, karbonat angidrid) paydo bo’ladi; 
•  to’rtinchi,  metanogen  bosqich-  oxirgi  mahsulot,  organik  moddalarni 
metanga aylanishiga olib keladi. 
Metonogenlarni substrat spesifekligi, ularni oldingi bosqichda ishtirok etgan 
bakteriyalar  bilan  trofik  aloqasiz  rivojlanishiga  yo’l  qo’ymaydi.  O’z  navbatida 
metan xosil qiladigan bakteriyalar birlamchi anaeroblar sintez qilgan moddalarni 
ishlatish orqali shu bakteriyalar bajarayotgan reaksiyalar imkoniyatlari va ularni 
tezligini  aniqlab  beradi.  Metan  xosil  bo’lishda  boshqarish  funksiyasini 
bajarayotgan  markaziy  metabolit  bo’lib,  vodorod  xizmat  qiladi.  Tizimda 
vodorodni  parsial  bosimini  past  xolatda  ushlab  turish  xisobidan  uni  turlar 
orasidan  birlamchi  anaeroblar  metobolizmi  bevosita  metanni  old  mahsulotlari 
xosil bo’lishigacha qarab o’zgartirish imkoniyatini yaratadi. 
Agar  tizimdan  vodorod  chiqarib  tashlanmasa,  qaytarilgan  maxsulotlar 
uchuvchan yog’ kislotalari va spirtlar xosil bo’ladi. Bu birikmalarni metobolizmi 
xayot  faoliyati  hosil  bo’lgan  vodorodni  metan  bakteriyalar  bilan  bog’lashga 
bag’ishlangan sintrof bakteriyalar tomonidan amalga oshiriladi. 
 
1-jadval.