O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi d. Q. Maksumova g’. U. Qobilov

Pivo qoldiq  achitqilari   yuqori sifatli oziq mahsulotlari hisoblanadi. Uning 
tarkibi  oqsil, uglerodlar, yog’ va qimmatli vitaminlardan iborat. Ular V vitamini 
mavjud  bo’lgan  tabiiy  zahiralardan  hisoblanadi.  Antinevrit  vitamin  V 
achitqilarda  shpinat  salat  barglariga  qaraganda  oltmish  marta  ko’proq.    V
2
 
vitamini  esa  sutdagidan  ikki  marta  ko’proq.  Shuning  uchun  fiziologik  jihatdan 
qimmatli, davolash uchun samarali hisoblanadi.          
     Uzum  xom  ashyo  sifatida  xar  xil  maxsulotlar  ishlab  chiqarish  uchun  keng 
qo’llaniladi.  Bularga uzum sharbati, uzum shinnisi (vakuum susla) sharob, 
konyak va magiz kiradi.    Uzum voshlarini mexanik tarkibi sharob ishlab 
chiqarishda katta ahamiyatga ega.    Uzum g’ujumi (mevasi) po’stloqdan, uzum 
etidan va urug’dan iborat. Sharbat va sharob sifatiga uzum voshining qattiq 
qismlari (mevapoyalari, po’sti, urug’i) katta ta’sir ko’rsatadi. 
     Uzum voshidagi g’ujumlar va mevapoyalarning o’zaro vazniy nisbati turli 
navlarda turlicha bo’ladi.  Uzum  boshlarining qattiq qismlarining kimyoviy 
tarkibi, sharob ishlab chiqarishda kata axamiyatga ega, chunki sharbatni turpida 
(po’st qismi bilan) bijg’itishda, mevaroyani, urug’larni va po’stini kimyoviy 
tarkibini bilish texnologik jarayonlarni boshqarishda muxim o’rinni egallaydi.  
Uzum g’ujumi ustida upadek joylashgan pruin moddasi bor. U g’ujumga mayin 
nafislikni baxsh etadi.  G’ujum ustida nixoyatda yupqa joylashgan mum qavati 
uni tashqi ta’siridan, namlik, turli mikroorganizmlardan saqlaydi. Pruin 
moddalarining 2/3 qismi olein kislotasidan, 1/3 qismi esa turli birikmalar – 
spirtlar, efirlar,  aldegidlar, yog’li kislotalardan iborat. G’ujumning asosiy va 
ahamiyatli qismi g’ujumni etidir. Yaxshi pishib yetilgan uzumlarda uning 
miqdori umumiy vaznini 75-85%  ni tashkil etadi. Uzum g’ujumlarini tarkibi 
qandli, azotli moddalardan, fenolli birikmalardan, fermentlar, vitaminlar, efir 
moylari, mikroelementlar va boshqa inson salomatligi uchun zarur bo’lgan 
moddalarga boy. Qishloq xo’jalik xom-ashyolarini kayta ishlanganda ikkilamchi 

---

17 
 
maxsulotlar  va  ishlab  chiqarish  chiqindilari  hosil  bo’ladi.  Bular  ikkilamchi 
maxsulot  resurslari  (IMR)  hisoblanib,  ular  maksimal  darajada  ishlab  chiqarish 
jarayoniga jalb etiladi. Uzumni qayta ishlash natijasida ikkilamchi maxsulotlar: 
uzum  turpisi,  bandi,  urug’i  va  uzumdan  olingan  sharbat  bijgitishi  natijasida 
achitqilar, cho’kmalar va boshqa chiqindilar hosil bo’ladi. Bu chiqindilar kayta 
ishlangan  uzum  hajmining  20%  ni  tashkil  qiladi.Ikkilamchi  maxsulotlrni 
rasional ishlatishi buyicha xar yili 5 mln. dal gacha etil spirt, 6 ming.t. xashaki 
unlar  va  boshka  yemlar  olinadi.Uzumning  ikkilamchi  maxsulotlari  shingilning 
qattiq  elementlarida  joylashgan.  Ammo  achitqilar,  neytral  kislotalar 
cho’kmalari,  etil  spirti.  Uglerod  to’rt  oksidi,  aromatik  moddalar  va  boshka 
maxsulotlar foydali ozuqa chiqindilari deb e’tirof etiladi.