O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

Mirkarim Osim-bolalarning tarixnavis adibi 
Reja: 
1.
Mirkarim Osimning ijodiy yo`li. 
2. Mirkarim Osim-bolalarning tarixnavis adibi 
3. Adibning tarixiy ba tarixiy-biografik qissalari haqida.
Adabiyotda xalqimizning tarixiy o’tmishi mavzuini badiiy aks ettirish to’g’risida 
mulohaza yuritilsa, taniqli adib Mirkarim Osimning bu sohada qilgan xizmatlarini 
eslamaslik mumkin emas. Yozuvchi tarixiy o’tmishga hamisha va astoydil qiziqib kelgan. 
Xalq o’tmishiga qiziqish uning ijodida tarixiy mavzuni bosh yo’nalishga aylantirdi.
O’zbek sho’ro adabiyotining to’ng’ich avlodiga mansub Mirkarim Osim 1907 yilda 
Toshkentda, ziyoli oilasida dunyoga kelgan. 1918 yildan «Shamsul urfon» nomli 
boshlang’ich maktabda o’qidi. 1921 yildan Alisher Navoiy nomidagi respublika bilim 
yurtida tahsil ko’rdi. Do’stlari Oybek va H. Yoqubovlar bilan bu texnikumda adabiyot-
san’at turlarini o’rgandi.1926 yilda esa Moskva Davlat pedagogika institutining tarix-iqtisod 
fakultetida o’dib, uni 1930 yilda tugalladi. Samarqandda o’qituvchilar tayyorlash kursida, 
1932 yilda O’zbekiston Maorif Xalq komissarligi, Pedagogika ilmiy-tadqiqot ilmgohida
ishladi.Tarix fanidan qo’llanma, tavsiya, darsliklar yaratdi.Mirkarim Osim bsdiiy ijodni 
she’rlar yozish bilan boshlagan. So’ngra hikoya va qissa janrlarida ham qalam tebrata 
boshlagan. 1940 yilda Ulug’ Alisher Navoiy hayoti va ijodi haqida «Astrobod», «Alisher 
Navoiy a Darvishali», «Badarg’a», «Navoiyning xislatlari», «Ulug’bek va Navoiy» singari 
hikoya va tarixiy qissalar yoza boshladi. Adib bir umr tarixiy qissalar yozish bilan mashg’ul 
bo’lib, yangi-yangi avlodlarni o’tmish va uning ilg’or shaxslariga nisbatan muhabbat ruhida 
tarbiyaladi. Vatanparvarlik, insonparvarlik g’oyalarini ulug’ladi. 
Mirkarim Osim 50-yillar Stalin qatag’onining begunoh ma’naviy qurbonlaridan 
biridir. Uning vatanparvarlik, millatparvarlik, o’tmish tarixga muhabbat ruhidagi asarlari o’z 
muallifiga qaro kunlar olib keldi. Adib ko’p yillar sho’ro rejimining azoblarini chekdi.
40-
yillarning oxirida qatag’onga uchradi, 50-yillarda ozodikka chiqdi. Tarixiy mavzularda 

---

212 
hikoyalar, qissalar yozdi. Barcha asarlarida xalq tarixi, nurli siymolar xarakteri yorqin 
tasvirlanadi. 
60- yillarda vatanga qaytgan san’atkor tarixiy asarlar yozishda, tarjimai hol ishi bilan 
shug’ullanishda davom etadi. Adabiy nashriyotlarda kichik adabiy xodim vazifalarida 
ishladi. Mirkarim Osim tarixchi adiblar orasida asl manbani buzmay, qayta badiiy 
jonlantirishi bilan ajralib turadi. Uning asarlari 70-80-90-yillar tarixiy adiblari uchun asosiy 
manba vazifasini o’tadi.
Adabiyotshunos M. Sattorov tarixchi adibning asarlarini davriy jihatdan shartli 
ravishda uch guruhga ajratadi. 
1. Tariximizning qadimgi davrlari haqida hikoyalar (Makedoniyalik Iskandar, 
so’ngra, arab xalifaligining, keyinroq eroniy shohlarning O’rta Osiyoga yurishlari haqidagi 
bitilgan 
hikoya, 
qissa 
va 
turli 
obrazlar 
talqiniga 
oid 
asarlar). 
2. O’rta asrlar tarixidan hikoya qiluvchi asarlar (Mo’g’ullar istilosi va buyuk fan, 
madaniyat 
arboblari 
haqida 
biografik 
qissa 
va 
hikoyalari). 
3. XVIII asrdan to Oktyabr to’ntarishiga qadar bo’lgan davr tarixiy hayotini badiiy aks 
ettirgan asarlar turkumi. 
Chindan ham muallif asarlari davriy jihatdan kengqamrovli. Ayniqsa,adibing O’rta 
asrlar tarixidan hikoya qiluvchi tarixiy-biografik qissalari alohida e’tirofga sazovor. Ayni 
paytda Mirkarim Osim asarlarini uch katta mavzu yo’nalishi bo’yicha tahlil qilish, baholash 
mumkin:
1.Tarixiy qahramonlik mavzuidagi asarlar. 
2.Tarixiy-maishiy mavzu.
3.Tarixiy biografik asarlar.
Adib yarim asrlik ijodiy faoliyatida ana shu uch davr va uch mavzuviy yo’nalish 
bo’yicha samarali ijod qilib, o’zbek nasrini, o’zbek qissachiligini boyitdi. Xususan , u 
tarixiy qissachilikda katta yutuqlarni qo’lga kiritdi. Bu yo’nalishda u qadim 
ajdodlarimizning, Vatanimiz tuprog’iga bostirib kirgan chet ellik bosqinchilarga(eron, arab, 
mo’g’ul, rus) qarshi olib brogan qahramonona kurashlari, o’tmish ilm-fan madaniyatimiz 
yulduzlarining jahon madaniyati xazinasiga qo’shgan beqiyos hissalari, opbek xalqining ikki 
tomonlama zulm-istibdoddan tinkasi qurib, adolatsizlikka qarshi isyonga otlanib, milliy 
ozodlik uchun kurashgani haqida bir qator asarlar yaratdi. Jumladan, muallifning «O’tror», 
qissasi fikrimizni dalillay oladi. Negaki, “O’tror” tarixiy-maishiy mavzudagi asardir. 
Chunki unda o’zbek xalqining 1216-1220- yillardagi siyosiy-ijtimoiy va madaniy hayoti 
badiiy aks ettiriladi. Qissada tarixiy voqealar talqini barobarida xalqning maishiy turmush 
sharoiti, kasb-kori, mashg’ulotlari tasviriga ham keng o’rin ajratilgan. Shuning uchun uni 
tarixiy-maishiy yo’nalishdagi asar deb qarash lozim. 
Mirkarim Osim ijodida tarixiy-biografik mavzu ham katta oqimni tashkil etadi. Uning 
«Zulmat ichra nur» (Navoiy), «Jayhun ustida bulutlar» (Beruniy), «Ibn Sino qissasi», 
«Aljabrning tug’ilishi» (Al-Xorazmiy), «Singan setor» (Mashrab) kabi qissalarini ko’rsatish 
mumkin. Adibning “Jayhun ustida bulutlar” qissasi ulug’ qomusiy olim Abu Rayhon 
Beruniyning, “Ibn Sino qissasi” esa nomi jahonga mashhur buyuk hakim va olim Abu Ali 
ibn Sinoning, “Aljabrning tug’ilishi” hikoyasi mashhur matematik al-Xorazmiyning hayoti 
va ijodiga bag’ishlangan. 
Adib o’z tarixiy-biografik asarlarini odatda, bu ulug’ insonlarning tavallud 
ayyomining tantanali nishonlanishi munosabati bilan sovg’a sifatida yaratgan. Jumladan, 
“Jayhun ustida bulutlar” qissasi Abu Rayhon Beruniyning 1000 yilligiga, uch-to’rt biografik 
hikoyalardan tashkil topgan “Ibn Sino qissasi” Abu Ali ibn Sinoning 1000 yilligiga, 
“Aljabrning tug’ilishi” hikoyasi al-Xorazmiyning 1200 yilligiga sovg’a tariqasida yozilgan. 
Shuningdek adibning XY asr hayotiga bag’ishlangan “Zulmat ichra nur” qissasi atoqli shoir 
Alisher Navoiyning 525 yillikyubileyiga tortiq qilingan edi. O’smirlar va bolalarga 
bag’ishlangan bu asarda bobokalon shoirimiz hayoti va ijodiy faoliyatining barcha davri 
hissiy nozikliklari bilan yaxlit qamrab olingan. Yoxud adibning “Nur va zulmat” qissasi ham 

---

213 
Jahonotin Uvaysiyning qalb iztiroblarini tarannum etadi. Shunga ko’ra bu kabi asarlar 
tarixiy-biografik asarlarning eng ajoyib namunalaridan hisoblanadi. Bundan tashqari, 
qahramonlik mavzuiga ijodkorning «To’maris», «Temur Malik», «Aleksandr va Spitamen» 
kabi asarlarini kiritish mumkin bo’lsa, maishiy mavzudagilarga «Mohlar oyim va 
Xonposhsha», «Karvon qo’ng’irog’i», «Elchilar» kabi asarlari, shuningdek, “Elchilar”, 
“Karvon yo’llarida”, “Do’stlik qaldirg’ochlari”, “Tilsiz guvoh”, “Zulmat va muhabbat nuri” 
kabi tarixiy qissalari hayotimizning, aniqrog’I, xalqimi tarixining ilmiy va badiiy jihatdan 
nisbatan kam tadqiq qilingan davrlari—XYU-XY111-X1X asrlar hayotiga, o’sha davr 
xalqlarimiz turmushining tarixiy taraqqiyotiga bag’ishlanadi
Tarixiy mavzularda asar yaratish olijanob vazifa va ayni paytda benihoya 
mas’uliyatlidir. Tarixni baholash vaqtning zimmasida, albatta. M.Osim tariximizning 
ochilmagan sahifalarini birma-bir varaqlab, unga murojaat etdi. “U kishi nafaqat yozuvchi,-
deb yozgan edi O.Yoqubov,-balki har qanday tarixshunos olim bilan (albatta, tarixiy 
voqealar haqida gap ketganda) bellasha oladigan, tarixni besh qo’ldek biladigan zukko edi. 
Shu boisdan, oddiy kitobxonlar qatori tarixshunos olimlarimiz ham uning asarlarini o’qib 
o’rganadilar.”
7
Tarixiy qissalar ilmiy-nazariy ma’lumotlarga qaraganda ta’sirchan va tarbiyaviy-
estetik ahamiyat ustivor ekanligini S.Anorboyev mulohazalaridan ham anglash mumkin. 
Uning e’tiroficha, 1940-yillarda hali adabiyot darsliklari va xrestomatiyalarda A.Navoiy 
haqida qisqacha biografik ma’lumotlar bo’lmagan bir paytda, olimlarning davriy matbuotda 
e’lon qilingan Navoiy hayot yo’li, ijodining keng tahlili o’quvchilar ommasiga boy 
ma’lumot bera olgan. “Mirkarim Osimning “Alisher Navoiy va Darvishali”, “Astrobod”, 
“Alisherning yoshligi”, “Badarg’a” hikoyalarini o’qiganimda esa,-deb yozadi muallif 
alohida qoniqish bilan,- Alisher mening ko’zimga goh uyqusirab otdan yiqilib, Yazd 
cho’lida qolib ketgan ziyrakkina bola, goh navqiron yigit, goh…johil ruhoniylardan tap 
tortmay hajv qiluvchi tili o’tkir zabardast shoir, goh adolat tig’ini baland ko’targan davlat 
arbobi qiyofasida namoyon bo’ladi.”
8
Bunday e’tiroflarni adibning deyarli har bir asari to’g’risida aytish mumkin.Chunki 
M.Osim asarlarida xalqimiz tarixining zarvaraqlarida nomlari o’chmas qilib yozib qo’yilgan 
siymolarning tabarruk obrazlari tasvirlangan. Adib bu obrazlarning yangi qirralarini, 
ularning hayotdagi yangi sahifalarini topa olgani muhim ahamiyat kasb etgan. 
“Mirkarim Osim o’zbek tilining zabardast bilgichlaridan,-deb yozgan edi 
O.Sharafiddinov. Shuningdek, u tariximizning ham bilimdoni edi. O’tmishdagi jami 
allomalar, mutafakkirlar va yorqijn shaxslarni yaxshi bilar, bir necha asrlar oldin ham, yaqin 
o’tmishda ham o’zbeklar ichidan ko’plab buyuk siymolar yetishib chiqqanidan faxrlanardi.” 
9
Shuni alohida ta’kidlash joizki, Mirkarim Osimdagi bu milliy g’urur xalqimizda 
mustaqillikdan so’nggina uyg’ondi. 
Bugungi kunning mashhur va tanilib kelayotgan tarixchi adiblari Mirkarim Osimni 
o’zlarining ustozlari deb biladilar.Tarixchi adib 70 yilligi munosabati bilan O’zbekistonda 
xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi unvoni berilgan.