O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

Bir 
tomonda sho‘x, ikkinchi tomonda kishining qalbini tirnaydigan katta ashula bo‘lmoqda. 
Tartib son ba’zan narsaning turi yoki navini ifodalash uchun ham xizmat qiladi. Bunda tartib son 
narsaning joylashish o‘rnini emas, aksincha, uning belgisi, xususiyati e’tiborga olinadi: 
U yettinchi 
chiroqni oldiga qo‘yib, erining to‘nini yelkasiga tashlaganicha o‘tirardi (S.Ahmad).
Tartib sonlar narsaning miqdoriga ko‘ra belgisini ko‘rsatib, gapda sifatlovchi aniqlovchi vazifasini 
bajaradi: 
Atirgullar, ko‘rkam karnaygullar, xil-xil gulbeorlar kuzning birinchi izg‘irinlarini pisand 

---

95 
qilmaydi (O). 
Fe’l-kesimga bog‘lanib, gapda miqdor holi vazifasini bajaradi: 
Bunday go‘zallikni 
Abrorjonning birinchi ko‘rishi edi.
Tartib son otlashadi. Ular otlashganda avval egalik qo‘shimchasi so‘ng kelishik qo‘shimchasi 
qo‘shiladi va gapda ega, to‘ldiruvchi, qaratqich aniqlovchi kabi vazifalar bajaradi: 
Ikki otliq ancha 
gaplashib turgandan keyin biri qishloq tomonga ketdi, ikkinchisi orqaga qaytdi.
Tartib sonlar gap bo‘laklariga garammatik jihatdan bog‘lanmay, kirish so‘z vazifasida ham 
qo‘llanadi: 
Birinchidan, hali juda yoshsiz, ikkinchidan, bu vazifani uddalashga tajribangiz 
yetisharmikan. 
4-§.Sonning tuzilishiga ko‘ra turi.
Sonlar tuzilishiga ko‘ra sodda, qo‘shma, juft va takroriy kabi 
turlarga bo‘linadi. 
Sodda sonlar
bir o‘zak morfemadan iborat bo‘lgan sonlardir. Hozirgi o‘zbek tilida faol 
ishlatiladigan 23 ta sodda son bo‘lib, ular yozuvda arab va rim raqamlari bilan, shuningdek, harflar 
vositasida ifodalanadi. Ular quyidagilar: 
nol, bir, ikki, uch, to‘rt, besh, olti, yetti, sakkiz, to‘qqiz, o‘n, 
yigirma, o‘ttiz, qirq, ellik, oltmish,yetmish, sakson, to‘qson, yuz, ming, million, milliard
. Sonlarning 
boshqa turlari mazkur sodda sonlarning qo‘shilishi, juftlanishi, takroridan tuziladi. Ayni paytda, 
sodda sonlar sonning ma’no jihatdan turlarini shakllantirishda ham asos bo‘ladi: 
beshta, ikkala, 
to‘rttadan, uchov, o‘nlarcha, oltinchi 
kabi.
Hozirgi tilimizda sodda sonlar qatoridan o‘rin egallaydigan 
oltmish, sakson va to‘qson
sonlari 
aslida 
olti-mish, sakkiz-o‘n, to‘qqiz-o‘n 
singari qo‘shma sonlar asosida hosil bo‘lgan.
O‘zbek tilida ayrim sodda sonlar so‘zlar bilan 
sinonimik
munosabatga kirishadi. Masalan: 
bir-yakka, 
yolg‘iz, yagona; ikki-qo‘sh, juft 
kabi. Shuningdek, sodda sonlar tilimizdagi ba’zi so‘zlar bilan