O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

Sonning ma’no turlari. 
Sonlar ma’no jihatdan, dastlab, ikki guruhga bo‘linadi: 1) miqdor son, 
2) tartib son. 
2-§. Miqdor sonlar
narsani sanash, donalash, taxminlash, taqsimlashga asoslangan umumiy 
qiymatini ifodalash uchun xizmat qiladi. Miqdor sonlar narsaning qiymatini ifodalash xususiyatiga 
ko‘ra uch guruhni tashkil qiladi: a)
 butun son
narsa-buyumning miqdoriy butunligini ifodalaydi: 
bir 
kishi, uch o‘rtoq, ikkita daraxt kabi
; b) k
asr sonlar
butun miqdorning qismini ifodalash uchun 
xizmat qiladi. Ular ko‘pincha bir necha sonning sintaktik usul asosida birikishdan hosil bo‘ladi:
to‘rtdan bir, uchdan ikki. Shuningdek, kasr sonlar 
yarim, chorak, nim chorak
kabi so‘zlar vositasida 
ham ifodalanadi; d)
 aralash sonlar 
butun va kasr sonlarning birligi asosida hosil bo‘ladi: 
bir yarim, 
ikki butun o‘ndan besh. 
Miqdor sonlar ma’no jihatdan sanoq son, dona son, chama son, jamlovchi son, taqsim son kabi 
turlarga bo‘linadi. Ular quyidagi xususiyatlarga egaligi bilan o‘zaro farqlanadi: 
1.Sanoq sonlar
bir turdagi narsaning umumiy sanog‘i, sonning nomini ifodalash uchun xizmat 
qiladi. Masalan: 
bir, ikki, uch, to‘rt, besh
. Sanoq sonlar numirativ so‘zlarsiz va numerativ so‘zlar 
bilan ishlatiladi: 
besh kishi, o‘n yil, uch qop un, o‘n olti tonna bug‘doy
kabi. 
Sanoq sonlar numerativ so‘zlarsiz yoki numerativ so‘zlar bilan qo‘llanib, ko‘plik affiksini qabul 
qilganda chama, taxmin ma’nosini ifodalaydi: 
soat beshlar bo‘ldi, oradan uch kunlar o‘tdi.
Xuddi 
shuningdek, ma’no sanoq sonlarning juftlanishi orqali ham ifodalanishi mumkin. Masalan: 
Darchadan besh-olti kishishi kirib keldi.
Sanoq sonlarning ba’zi turlarigagina 3-shaxs egalik affiksi qo‘shilib, ularni otlashtirishi mumkin: 
Biri olim, biri muallim
. Sanoq sonlar hech qanday affikssiz ham otga ko‘chishi mumkin. Masalan: 
qirq, yetti, yigirma
kabi aza marosimlari nomi shular jumlasidandir. 
Barcha sanoq sonlar o‘rtasida bir soni alohida grammatik xususiyatga egaligi bilan ajralib turadi. 
Uning bunday polisemantik xususiyati quyidagilarda ko‘zga tashlanadi: 
a) bir soni ot oldidan kelib, gumon, noma’lumlik ma’nosini hosil qiladi: 
Bugun sizni bir kishi 
so‘rab keldi
. Bir soni miqdor bildiruvchi so‘zlar oldida kelganda ham shunday ma’nolar hosil 
bo‘ladi: 
bir talay, bir necha, bir oz, bir qadar
. 
b) holat ma’nosidagi fe’l, ot, sifat, ravish oldida kelib ma’noni kuchaytiradi: 
Mashina bir silkinib, 
to‘xtadi. Ertaga bir dam olmasam bo‘lmaydi.
d) uyushiq bo‘laklar yoki sodda gaplarda biriktirvuchi bog‘lovchi vazifasini bajaradi: 
Xursandligidan bir kuladi, bir yig‘laydi. 
c) ayiruv-chegaralov yuklamasi vazifasini bajarishi mumkin: 
Mening ishonchim bir sensan.
f) bir soni jo‘nalish, chiqish kelishigi affiksi bilan hamda –day, affiksi bilan qo‘llanganda 
ravishga ko‘chadi: 
birga ishlamoq, birdan kirib kelmoq, birday qaramoq.