O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

o‘z
olmoshi tarkibida 
-dan
affiksi qotib qolgan shaklga kelib, 
o‘z 
olmoshi ravishga 
ko‘chadi: 
o‘zidan-o‘zi yig‘lab yubordi; 
6) o‘zso‘zi ba’zan qo‘shma so‘z tarkibida ham 
keladi: 
o‘z+boshimcha, o‘z+bilarmonlik, o‘z+aro 
kabi; 7) o‘zlik olmoshiga kelishik 
qo‘shimchalari faqat egalik affiksidan so‘nggina qo‘shiladi: 
o‘z+i+ni, o‘z+i+ga;
O‘z 
olmoshi barcha gap bo‘lagi vazifasida kela oladi: 
Bu ishni o‘zim bajardim. 
O‘z uyim 
— 
o‘lan to‘shagim. Onajon, meni to‘g‘ri yo‘lga boshlagan tarbiyachim 
o‘zingsan.
6-§.Belgilash olmoshlari 
narsa va shaxslarning to‘dasini, jamini bildiradi yoki 
ularni ayirib, ta’kidlab ko‘rsatadi. Shunga ko‘ra ularni ikki kichik guruhga, ya’ni
jamlash va belgilash olmoshlariga ajratish mumkin. Birinchi guruhga kiruvchi olmoshlar 
jamlikni ifodalasa, ikkikchi guruhga kiruvchi olmoshlar narsani qisman jamlash bilan 
birga ta’kidlab, belgilab, aniqlab ko‘rsatadi. 
1.Jamlash olmoshlari
ga 
hamma, bari, jami, barcha, butun, yalpi 
so‘zlari 
kiradi.Buolmoshlar narsa hamda shaxslar o‘rnida qo‘llanib, ot o‘rnida, narsa belgisini 
ko‘rsatib, sifat o‘rnida keladi va quyidagi xususiyatlarga ega bo‘ladi: 1) ot vazifasida 
qo‘llanganda egalik va ko‘plik, kelishik qo‘shimchalarini oladi: 
Hammalari qotib-qotib 
kulishadi; 
2) 
hamma, barcha, bari
so‘zi shaxsga nisbatan ishlatilganda egalik affiksisiz 
kelishik qo‘shimchasini qabul qiladi. Narsaga nisbatan ishlatilganda esa, kelishik 
qo‘shimchasi egalik affiksidan so‘ng qo‘shilib keladi: 
Hammaga(barchaga) birdek; 
3)buolmoshlar narsa belgisini, jamini ko‘rsatib, sifat xarakterida bo‘ladi: 
Hamma daraxtlar 
ko‘karibdi. Barcha mehmonlar biznikida; 
4) 
hamma 
olmoshi 
yoq, vaqt 
so‘zlari bilan birga 
qo‘llanib, o‘rin va paytga munosabatni ko‘rsatuvchi ravish yasaydi: 
Hamma vaqt yurtdan 

---

102 
o‘zingizni chetga tortasiz-da, usta! (A.Q); 
5)
bari
olmoshi ko‘pincha ot xarakterida qo‘llanib, 
narsa va shaxslarning yig‘indisini ifodalaydi, gapda otga xos vazifalarda keladi. Bu olmosh 
aslan «bor» («mavjud») ma’nosi bilan bog‘liq bo‘lib, keyingi 
i
tovushi egalik affiksidir. 
Bari
so‘zining tarkibida III shaxs birlikni ifodalovchi egalik affiksi bo‘lganligi uchun, 
ko‘pincha qaratqich kelishigi shaklidagi so‘z bilan birga ishlatiladi: 
Bularningbaribizning 
qishloqdan ekan. 
Bu olmoshda egalik affiksi ba’zan takrorlanib ham ishlatiladi: 
Odamlarning bar+i+si; 
6) jam+i olmoshi tarkibidagi i tovushi asli III shaxs birlikdagi
egalik affiksidir. Bu so‘z ham ko‘pincha qaratqich kelishigidagi so‘z bilan birga qo‘l-
langanda, egalik affiksi takrorlanib keladi : 
Kelganlarning jami(si) 18 ta; 
7) b
utun
olmoshi 
but+kul va butun+lay shakllarida qo‘llan-ganda ravish o‘rnida ishlatilib, harakatning 
miqdoriga ko‘ra belgisini bil-diradi va gapda hol vazifasini bajaradi: 
U shaharga